Muzeum Kultury Ludowej w KolbuszowejDrewniany traktorek i chałupa z 1804 roku.Kolbuszowa i dla turystów i dla etnografówPark Etnograficzny Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej na Podkarpaciu prezentuje wsie lasowiacką i rzeszowską z przełomu XIX i XX wieku. Na terenie 30 ha wśród łąk, lasów i stawów rozmieszczono ponad 80 obiektów architektury drewnianej, w tym zagrody chłopskie, wiatraki, młyn wodny, remizę, szkołę, karczmę wiejską, a także XIX-wieczny kościół z Rzochowa z unikalnymi malowidłami na płótnach. W skansenie pokazywane są m.in. wystawy zabawkarstwa ludowego i pożarnictwa. Park zaprasza na zajęcia dla dzieci i młodzieży oraz na imprezy cykliczne. Park Etnograficzny został otwarty w 1978 roku, ale pomysł na jego utworzenie powstał jeszcze przed 1970 rokiem wśród działaczy Muzeum Regionalnego Lasowiaków w Kolbuszowej. Muzeum działało społecznie przez 11 lat, od momentu otwarcia dla zwiedzających w 1959 roku, opierając się wyłącznie na nieodpłatnej pracy swoich twórców – głównie członków Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przyrody i Kultury im. Juliana Macieja Goslara, w tym zwłaszcza Kazimierza Skowrońskiego, Macieja Skowrońskiego i Józefa Niezgody. Rok 1971 był rokiem upaństwowienia Muzeum i podjęcia decyzji o utworzeniu parku etnograficznego. Pracami pokierował Maciej Skowroński, jeden z założycieli Towarzystwa, a od lutego 1972 także kierownik państwowego już Muzeum Regionalnego Lasowiaków. W roku 1974 zmieniono nazwę instytucji na Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, a na gruntach przy ulicy Wolskiej rozpoczęto stawianie pierwszych obiektów przyszłego parku etnograficznego. Intensywne prace nad jego organizacją trwały przez kolejne cztery lata, aż 4 maja 1978 nastąpiło uroczyste otwarcie w obecności ówczesnego wiceministra kultury prof. Wiktora Zina. Kolejnego zaś dnia w Kolbuszowej odbyła się, zwołana z tej okazji, Ogólnopolska Konferencja Parków Etnograficznych. Obecnie Park Etnograficzny w Kolbuszowej zajmuje obszar 30 hektarów, na których rozmieszczono ponad 80 obiektów architektury drewnianej. Szczególnego uroku dodaje mu otoczenie lasów, łąk i zwłaszcza stawów, z których jeden oddziela od siebie dwie odrębne tematycznie części Parku, prezentujące wieś rzeszowską i wieś lasowiacką. W parku znajdują się głównie budynki zagród chłopskich, odzwierciedlające dawny ich układ oraz zabudowania charakterystyczne dla samowystarczalnych zagród leśnych. Obok zagród można obejrzeć: wiatraki, budynek szkoły, kuźnie, kapliczki, pasiekę, remizę, karczmę żydowską, młyn wodny. W chałupach zaaranżowano wnętrza pokazujące życie codzienne i świąteczne ich dawnych mieszkańców – znajdziemy tu między innymi aranżację kuchni w czasie wypiekania chleba, izby – na święta Bożego Narodzenia, rozłożone warsztaty tkackie czy rzeźbiarskie. W budynkach można oglądać także wystawy tematyczne – np. wystawę dawnego sprzętu pożarniczego i mundurów strażackich czy wystawę zabawkarstwa ludowego. Najstarszy obiekt architektoniczny parku znajduje się w części lasowiackiej. To ogromny spichlerz dworski przeniesiony z Bidzin. Powstał on w 1784 roku. Najstarszym budynkiem mieszkalnym jest przeniesiona z Markowej chałupa Kielarów, zbudowana 17 sierpnia 1804 r., o czym informuje napis (17 Augustus 1804) znajdujący się na belce nadproża. W części tej stoi także remiza strażacka z oryginalnym wystrojem z lat 30.–40. XX wieku. Idąc z części rzeszowskiej do lasowiackiej, mijamy budynek karczmy żydowskiej z XIX wieku. W zaaranżowanej na lata 20. XX wieku izbie szynkowej można obejrzeć oryginalny plakat reklamowy o następującym tekście: "ARCYKSIĄŻĘCY BROWAR W ŻYWCU POLECA SWOJE PIWA: ZDRÓJ ŻYWIECKI, MARKOWE, PORTER". W części lasowiackiej znajduje się druga co do wieku chałupa w Parku – zbudowana w 1810 roku, przeniesiona z Żołyni Dolnej. W zabytkowej szkole można zobaczyć dawną klasę wyglądającą tak jak sale szkolne w latach trzydziestych. Na ścianach wiszą oryginalne mapy, plansze i portrety, a na nauczycielskim biurku znajdują się oryginalne przybory, m.in. kałamarz i bibularz. W zrekonstruowanych ławkach można zobaczyć uczniowskie tabliczki. Wystawą, szczególnie kolorową i atrakcyjną dla dzieci, jest prezentowana w chałupie z Wrzaw wystawa zabawek ludowych autorstwa Stanisława Naroga. Pokazywane zabawki są wykonane techniką tradycyjną, ale według starych i współczesnych wzorów (np. malowane w kwiatki drewniane traktorki). W części lasowiackiej Parku znajduje się także zespół wiatraków drewnianych typu koźlak oraz młyn wodny. Największym i jednym z najcenniejszych obiektów w Parku Etnograficznym jest przeniesiony z Rzochowa kościół. W tej drewnianej, wybudowanej w 1842 roku świątyni znajduje się oryginalne wyposażenie – późnobarokowy ołtarz główny, ołtarze boczne, a także stacje drogi krzyżowej, ławy kolatorskie, konfesjonały i chorągwie. Ewenementem są malowidła na płótnie pokrywające pierwotnie wszystkie ściany i strop kościoła. Obecnie są one odnawiane, część z nich można już zobaczyć w kościele. Założenie kościelne jest rozbudowywane – obok kościoła zestawiono już stodołę plebańską i spichlerz. W planach jest uzupełnienie ekspozycji o dwór i założenie leśne z leśniczówką. Na stronie www.muzeumkolbuszowa.pl znajduje się obszerna historia powstania Parku etnograficznego, szczegółowy przewodnik po wszystkich obiektach Parku, pełna oferta edukacyjna, aktualizowane na bieżąco informacje o imprezach, a także wykaz publikacji (część z nich dostępna jest online) i zbiorów archiwalnych.
Informacje praktyczne1. Adres fizyczny, adres mailowy
Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej
Park Etnograficzny
mail: sekretariat@muzeumkolbuszowa.pl
2. Dostępność
3. Oferta kulturalno-rozrywkowa
4. ImprezyW Parku odbywają się liczne imprezy cykliczne. Sezon turystyczny otwierany jest w ostatnią niedzielę kwietnia imprezą "Zagrajże mi muzyko". W pierwszą niedzielę czerwca odbywa się "Prezentacja Twórczości Ludowej Lasowiaków i Rzeszowiaków". W każdą niedzielę lipca i sierpnia odbywają się wakacyjne spotkania z twórcami ludowymi i gospodyniami wiejskimi, przy czym pierwsza niedziela sierpnia zarezerwowana jest na coroczną imprezę pt. "Koń w gospodarstwie – pokaz pracy na roli i w zaprzęgu". Sezon imprez plenerowych zamyka w drugą niedzielę września – "Jesienna impreza folklorystyczna". W ramach imprez odbywają się pokazy rzemiosła, kiermasze, konkursy dla uczestników i publiczności, koncerty muzyki ludowej i degustacje potraw regionalnych. 5. Dojazd
6. Baza noclegowa
7. Działalność naukowo-badawczaPark Etnograficzny, będąc filią Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, obok działalności edukacyjnej i popularyzatorskiej prowadzi także działalność naukowo-badawczą i wydawniczą. Ostatnio prowadzone były badania na terenie Puszczy Sandomierskiej, z których raport znajdzie się niedługo na stronie internetowej Muzeum. Do szczególnie interesujących publikacji znajdujących się w ofercie Parku należy 11 numerów „Biuletynu” wydawanego w latach 1961-71 przez Muzeum Regionalne Lasowiaków i Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Kolbuszowej, które stanowią podstawową lekturę dla osób zainteresowanych etnografią regionu. Ciekawą pozycją jest też wydany w 2006 roku pod redakcją Jadwigi Hoff tom „Miasteczko i okolica – od średniowiecza do współczesności”, zawierający m.in. artykuły Jadwigi Hoff „Elity i ich rola w życiu małego miasta galicyjskiego”, Rivki Parciack „Społeczność żydowska miasteczka małopolskiego a okolica. Próba modelu”, ks. Stanisława Nabywańca „Odpusty jako fenomen religijny i kulturowy na przykładzie Podkarpacia i Podbeskidzia”, Arkadiusza Tuziaka „Kapitał społeczny mieszkańców małych miast w kontekście wymogów nowoczesnego rozwoju”, Łucji Kapralskiej „Lokalność w Sieci. Przestrzeń społeczna w przestrzeni wirtualnej na przykładzie stron www miejscowości powiatu kolbuszowskiego”. W Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej gromadzone są materiały archiwalne dotyczące historii i etnografii regionu oraz statutowego działania Muzeum. Ze zbiorów można korzystać w dni robocze od godz. 9.00 do 15.00. Charakter zasobu archiwum historycznego jest niejednorodny. Zgromadzone tu dokumenty często nie tworzą zamkniętych zespołów. Można tu znaleźć luźne akta i dokumenty urzędowe, druki, rękopisy, nagrania magnetofonowe i fotografie, odciski pieczęci, mapy, plany. Niekiedy historia dokumentów jest wręcz niewiarygodna, tak jak w przypadku aktu lokacyjnego miasta. Akt ten został cudem ocalony przed zniszczeniem przez p. Ferdynanda Jędrzejewicza, który w październiku 1939 roku wyciągnął go ze stosu palonych przez Niemców akt magistrackich. Dzisiaj bezpiecznie spoczywa w Archiwum. W sumie zasób archiwum historycznego liczy 876 jednostek archiwalnych. Gromadzone w archiwum etnograficznym materiały pochodzą najczęściej z badań terenowych prowadzonych przez pracowników Muzeum. Są to wywiady, opisy penetracji terenu, plany i szczegółowe opisy wnętrz poszczególnych chałup, budynków gospodarczych i całych zagród, budynków użyteczności publicznej (karczmy, kościoły) oraz przemysłowych (np. kuźnie, olejarnie). Uzupełniają to szczegółowe wywiady na temat dziejów danej rodziny i historii poszczególnych obiektów. Na podstawie tych materiałów sporządza się szczegółowy scenariusz wyposażenia danego budynku czy zagrody, dołączany do archiwum. Wiele dokumentów w archiwum etnograficznym to pokłosie różnych konkursów (np. o pracy na roli, obrzędach, zwyczajach). Duża część materiałów pochodzi z różnych obozów etnograficznych organizowanych przez Muzeum, np. dotyczących ziołolecznictwa, stroju, budownictwa, garncarstwa, zdobnictwa wnętrz, rzemiosł ludowych, stosunków społecznych oraz obrzędowości dorocznej i rodzinnej, a także wierzeń ludowych. W zbiorach archiwum etnograficznego znajdują się także prace napisane przez badaczy-regionalistów, np. Jana Ruta o weselu czy winczowinach przeworskich. Zasób znacząco wzbogaciły materiały zebrane w latach 50. i 60. XX wieku przez Fundację "Cepelia" podczas badań etnograficznych nad niektórymi rzemiosłami ludowymi u Lasowiaków i Rzeszowiaków. Ozdobą zbiorów są kolorowe rysunki o weselu rzeszowskim Józefa Rysia z Łąki oraz kolorowe akwaforty "Stacje Męki Pańskiej". Ponadto w zasobie są różne druki ulotne, teksty pieśni ludowych oraz utwory poezji ludowej. Inwentarz archiwum etnograficznego zawiera 301 pozycji. Osobną część archiwum stanowi archiwum fotograficzne, gdzie obok fotografii muzealiów ze zbiorów własnych Muzeum, największym zbiorem są fotografie "z terenu". To przede wszystkim zdjęcia obiektów architektury drewnianej, wykonane podczas penetracji terenu Lasowiaków i Rzeszowiaków pod kątem poszukiwań odpowiednich budynków do przeniesienia do skansenu. Większość z nich została wykonana w latach 70. i 80. XX wieku przez pracowników Muzeum lub studentów odbywających tu praktykę, część, ofiarowana przez p. Macieja Skowrońskiego, pochodzi jeszcze z lat 50. XX wieku. Inne działy archiwum to m. in.: dokumentacja fotograficzna pracy w Muzeum (imprezy, wystawy), transport i komunikacja, ogrodzenia, krajobrazy, dokumentacja rzemiosł i sztuki ludowej. Ponadto są w archiwum fotografie dotyczące historii regionu, dokumentacja obrzędów rodzinnych i dorocznych oraz duży dział dotyczący pożarnictwa. Osobny dział to fotografie rodzinne, zdjęcia ślubne i weselne oraz portrety sięgające jeszcze końca XIX w. Są one bezcennym źródłem ikonograficznym, dokumentującym m.in. ludzi, stroje, modę, zdarzenia. W ewidencji archiwum fotograficznego jest ponad 20 tysięcy zdjęć. Archiwum ma także wydzielony dział dokumentacji technicznej. Zbiór zawiera wszelkie dokumentacje techniczne dotyczące zabytków architektury drewnianej. Duża ich część to inwentaryzacje architektoniczno-budowlane, operaty szacunkowe czy orzeczenia konserwatorsko-mikologiczne budynków przenoszonych do skansenu. Jest tu także spora grupa dokumentacji dotyczących budynków w terenie, czasem już nieistniejących, jak np. chałupy józefińskiej z Raniżowa, chałupy ze sklepem z Trzęsówki, chałupy komorniczej z Grębowa i z Weryni czy pasieki z Porąb Kupieńskich. Zbiór liczy 517 jednostek archiwalnych. Ostatnim działem archiwalnym jest zbiór dokumentów mechanicznych wśród których wydzielono taśmy magnetofonowe oraz taśmy VHS. Te pierwsze to przede wszystkim zapisy dźwiękowe wywiadów przeprowadzonych w terenie przez pracowników Muzeum dotyczących wszystkich aspektów życia u Lasowiaków i Rzeszowiaków. Kilka taśm ofiarował p. Jan Puk z Trześni. Zawierają one przeprowadzone przez niego na początku lat 80. XX wieku wywiady dotyczące m. in. emigracji, stosunków społecznych czy życia codziennego w okolicach Tarnobrzega i Sandomierza. Większą część nagrań stanowią pieśni ludowe śpiewane przez często już nieżyjących śpiewaków (np. przez p. Marię Kozłową z Machowa, p. Rozalię Zimny z Mazurów) oraz melodie ludowe grane przez kapele (np. Władysława Pogody z Kolbuszowej) i solistów instrumentalistów (np. Stanisława Żarkowskiego – skrzypka z Korczowisk). Bardzo cenne są nagrania nieżyjącego już poety i gawędziarza ludowego – p. Stanisława Jurkowskiego z Chmielowa. Integralną częścią zbioru są karty transkrypcyjne pieśni ludowych (ponad 150), gdzie dokonywane są transkrypcje melodii i tekstów pieśni (półfonetycznie). Zespół zawiera 63 taśmy magnetofonowe – kasety (60 i 90 min.). Tasmy VHS są to najczęściej rejestracje konkursów i przeglądów folklorystycznych oraz imprez organizowanych w skansenie. Są tu także zapisy pracy rzemieślników ludowych, m. in. zabawkarza, wikliniarza, garncarza, rzeźbiarza, a także pokazy tłoczenia oleju, toczenia świec, wyrobu i wypieku chleba i innych. Unikalne są nagrania prowadzonych prac remontowych w kościele w Cmolasie, kaplicy w Olchowcu, a także w nieistniejących dziś już obiektach w terenie: w zagrodzie Krówki w Giedlarowej czy zagrodzie i pasiece Sudołów w Zembrzy. Zespół zawiera 38 taśm. (źródło:www.muzeum.kolbuszowa.pl) 8. Informacje dodatkowe
|
Więcej zdjęć |