Skanseny
 

Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie

Kultury i Wypoczynku

Jest tylko jeden park etnograficzny w Polsce, w którym pewnego wakacyjnego dnia można było spotkać fokę. Króliki, kozy, konie, krowy, kury, gęsi wpisały się w krajobraz polskich muzeów na wolnym powietrzu. Foka – jeszcze nie. Może dlatego, że była ona tylko gościem. Z racji niewielkiej odległości, jaka dzieli Górnośląski Park Etnograficzny i zoo, pewnego dnia postanowiła odwiedzić to miejsce. Podobnie jak bażanty, zające, a nawet sarny, które lubią rozlegle tereny ponad sześćsethektarowego Parku Kultury i Wypoczynku.

Górnośląskie muzeum jest położone na terenie malowniczego parku miejskiego, rozciągającego się między Katowicami, Siemianowicami i Chorzowem. Pierwotną lokalizacją muzeum, z lat 30. XX wieku, miał być katowicki Park Kościuszki. Tu zresztą przeniesiono pierwsze obiekty – kościół z Syryni (z XV w.) i spichlerz dworski z Gołkowic (z XVII w.). Niestety prace nad stworzeniem śląskiego muzeum na wolnym powietrzu przerwano. Do idei powrócono dopiero w 1952 roku. Wówczas podczas Zjazdu Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego nie tylko wskazano potrzebę powołania takiej jednostki na Śląsku, ale także wskazano jej lokalizację – Park Kultury i Wypoczynku. Inicjatywę tę poparli wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej, płk Jerzy Ziętek oraz wojewódzki konserwator zabytków, Mieczysław Romański. Ostatecznie w 1959 r. podjęto decyzję o stworzeniu Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie (GPE). Do momentu jego otwarcia, tj. do 1975 roku na terenie przeznaczonym dla muzeum trwały prace związane z jego przygotowaniem - wyrównywanie powierzchni, nasadzanie nowej roślinności, tworzenie stawów.

Autorami projektu muzeum byli: Maria Bytnar-Suboczowa i Anzelm Gorywoda. Wyodrębniono w nim dwa regiony: Górny Śląsk, w którym podzielony został na pięć podregionów: Beskid Śląski, Podregion Podgórski, Pszczyńsko-Rybnicki, przemysłowy i Lubliniecki, oraz Zagłębie Dąbrowskie.

Można tu podziwiać 75 obiektów dużej i małej architektury, a w tym: 14 zagród chłopskich, wolnostojące spichlerze, kapliczki, kuźnie, piece, studnie, płoty, mostki, oraz ule.

Pierwszymi budynkami, jakie znalazły się w muzeum były: spichlerz plebański z Warszowic z XVIII wieku oraz wiatrak z Grzawy z 1813 roku, uznawany za ostatni wiatrak na Śląsku. Jest to obiekt wart uwagi ze względu na mieszaną konstrukcję koźlako-paltraka; stoi na drewnianym koźle, obudowanym murowanym cokołem (konstrukcja paltraka), natomiast obracany jest cały w stronę wiatru za pomocą drewnianego dyszla, zwanego łogonem. Ostatnio wiatrak „wziął udział” w filmie „Młyn i krzyż” Lecha Majewskiego, inspirowanym obrazem Pietera Breugla „Droga na Kalwarię”.

Jednym z ciekawszych obiektów jest chałupa bogatego chłopa z Istebnej w Beskidzie Śląskim. Jest to chata dymna (bez komina), posadowiona na kamiennej podmurówce.

Na terenie parku znajduje się także piękny osiemnastowieczny drewniany kościół św. Józefa Robotnika. Wieś Nieboczowy, z której został przeniesiony została całkowicie wysiedlona, a jej teren przeznaczono na budowę zbiornika retencyjnego. Kościół jest więc jedynym materialnym znakiem przypominającym o tej wsi. Wewnątrz kościoła uwagę zwraca droga krzyżowa zapisana w dialekcie morawskim języka czeskiego.

Interesujący jest też zespół pasterski z Brennej, na który składają się m.in. chałupa groniowa (tzn. położona w górach, groniach), szałas pasterski, koszor oraz zamieszkujące tu stado owiec, wypasane na całym terenie muzeum.

W GPE można zobaczyć również kolekcję spichlerzy, zarówno plebańskich czy dworskich jak i chłopskich. Szczególnie ciekawy jest nieduży kopułowy spichlerz z Bojanowa o konstrukcji slegowej (zwanej też ślegową lub ślęgową), czyli takiej, gdzie dach jest dwuspadowy i składa się z poziomych belek (sleg) rozmieszczonych w określonych odstępach, równolegle do kalenicy. Końce sleg opierają się na ściętych trójkątnie ścianach szczytowych, zbudowanych z okrąglaków, stanowiących przedłużenie ścian zrębu.

Ekspozycja muzeum w interesujący sposób ukazuje charakterystyczne dla regionu Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego przenikanie się świata wiejskiego i przemysłowego.

Znakomita większość obiektów prezentuje tradycyjną architekturę ludową (tę wiejską i małomiasteczkową), zróżnicowaną nie tylko regionalnie, ale także pod względem statusu społecznego i profesji wykonywanej przez jej dawnych mieszkańców. Jak wygląda zagroda bogatego, średniozamożnego czy bezrolnego chłopa? W jakich chatach mieszkali pasterze, młynarze, robotnicy leśni, garncarze? Odpowiedzi na te pytania można znaleźć właśnie w Górnośląskim Parku Etnograficznym. Tu także można wziąć udział w licznych warsztatach, pokazach muzealnych czy imprezach plenerowych. Muzeum zaprasza na coroczne wydarzenia, takie jak: Wielkanoc na Śląsku, Dzień Rzemiosła, Wojewódzki Przegląd Folklorystyczny „WICI”, Dzień Miodu, Dożynki, Jarmark Produktów Tradycyjnych, Wigilia i wiele innych.

Szeroka oferta edukacyjna, obejmująca lekcje muzealne, warsztaty, zajęcia wakacyjne nawiązuje do obrzędowości, rzemiosła, dawnych wierzeń i tak jak wystawy (umiejscowione przede wszystkim w zabytkowych spichlerzach), jest związana z badaniami, prowadzonymi przez pracowników muzeum. Wśród podejmowanych tematów badawczych znajdują się: zapustny zwyczaj wodzenia niedźwiedzia, Mikołaje, topienie Marzanny, architektura ludowa (raciborskie lamusy, młynarstwo rzeczne na Śląsku, drewniana architektura sakralna, wiejskie budownictwo murowane), pielgrzymki chasydów do Lelowa oraz Leżajska itd..

Wędrówkę po muzeum można odbyć samodzielnie lub z przewodnikiem.

Maria Rózga

Informacje praktyczne

1. Adres fizyczny, adres mailowy

2. Dostępność

  • Godziny otwarcia

    - maj - lipiec: 9:00-19:00 (kasa czynna do godz. 18:00)

    - październik: 9:00-17:00, w poniedziałki wstęp wolny (dzień spacerowy bez zwiedzania wnętrz)

    - listopad - kwiecień: 9:00-16:00 (kasa czynna do godz. 15:00), wstęp wolny w soboty

  • Ceny biletów

    • Bilet normalny: 6,- zł
    • Bilet ulgowy: 4,- zł
    • Bilet imprezowy normalny: 7,- zł 
    •                       
    • Bilet ulgowy imprezowy: 5,- zł
    • Posiadacze Karty Euro>26:  3, - zł
    • Wstęp wolny dla dzieci do lat 7 i osób odznaczonych orderami państwowymi najwyższej rangi

    Wypożyczenie audioprzewodnika dla osoby indywidualnej: 8,- zł
    Wypożyczenie audioprzewodnika z urządzeniem nagłaśniającym dla grupy zorganizowanej:20,- zł

    Uprawnieni do nabycia biletu ulgowego: grupy wycieczkowe od 10 osób, uczniowie i studenci, emeryci, renciści.

    Oferta edukacyjna:
    • Przewodnik: 40,- zł
    • Przewodnik w j. angielskim: 100,- zł
    • Lekcja muzealna: 60,- zł
    • Warsztaty: 250,- zł do 12 osób
    • Pokazy muzealne: 150,- zł 
    Uwaga - zajęcia w grupach do 25 osób

    Oferta rekreacyjna:
    • Ognisko: 50, - zł za 1 godzinę (prowiant własny)
    • Przejazd bryczką: 5,- zł  od osoby (do 25 osób)
    Prosimy o TELEFONICZNĄ rezerwację przewodnika oraz zajęć edukacyjnych na 2 tygodnie przed planowanym terminem 

  • Uwagi o dostępności

    • Teren skansenu w większości jest dostępny dla osób niepełnosprawnych, brak udogodnień przy wejściach do obiektów
    • Parking: bez wejścia do skansenu.Opłaty dla zwiedzających: samochód osobowy 4 zł, autobus 10 zł (Parking WPKiW)
    • Istnieje możliwość wjazdu rowerem na teren skansenu, brak jest jednak stojaków

3. Oferta kulturalno-rozrywkowa

  • Lekcje muzealne

    Lekcje w zabytkowych obiektach - w wiejskiej szkole z Wapienicy:

    • W starej szkole
    • Elementarz mojego dziadka

    Lekcje w zabytkowych obiektach - w chałupie ze Strzemieszyc:
    • Wróżby andrzejkowe
    • Przygotowania do świąt Bożego Narodzenia
    • Zwyczaje wielkanocne
    • W zagrodzie wiejskiej
    • Tradycyjne rzemiosło wiejskie

    Lekcje plenerowe
    • Strachy śląskie
    • Marzanna i gaik
    • Kto tu mieszkał?
    • Wiejski świat-przestrzeń magiczna
    • „Chłopi”(T.1 „Jesień”) W. Reymonta
    • Sobótki świętojańskie
    • Kto Mo owce, te Mo co chce
    • Zagroda pełna zwierząt
    • W zagrodzie ekstremalnie!
    • Tradycyjne budownictwo ludowe woj. śląskiego

    Lekcje plenerowe - Ścieżka przyrodnicza (wtorki i środy)
    • Krajobraz wiejski (na przykładach wybranych zagród)
    • Drzewa w krajobrazie wiejskim
    • Walory dekoracyjne roślin
    • Sady tradycyjne
    • Gospodarstwo wiejskie gospodarstwem ekologicznym
    • Byliny w wierzeniach ludowych


    Warsztaty
    • Drewno i dłuto
    • Z gliny ulepione
    • O czym szumi wiklina?


    Pokazy muzealne:
    • Wokół pisanki
    • Od ziarna do chleba
    • W wiejskiej kuźni
    • W zagrodzie wiejskiej
    • O czym szumi wiklina?
    • Z gliny ulepione
    • W pracowni rzeźbiarskiej
    • Twórczość ludowa w tkaninie
    • Tradycyjne rzemiosło ludowe-stolarstwo


    Konkursy doroczne:
    MOJA PRZYGODA W MUZEUM I NAJSTRASZNIEJSZY STRACH POLNY dla dzieci i młodzieży

    Cykl zajęć dla dzieci i młodzieży„Wakacje w skansenie”

  • Zwierzęta

    Na terenie skansenu żyją zwierzęta gospodarskie: stado owiec,kozy i konie. Zaglądają też do skansenu bażanty, zające, czasem nawet sarny

  • Pamiątki

    Sklepik z pamiątkami w chałupie z Rudy Śląskiej-Bykowiny. Galeria rzeźby Franciszka Wojtowicza znajduje się w szopie na wozy z Kobióra.

  • Sesje zdjęciowe

    Obowiązuje opłata za wykonywanie fotografii oraz rejestarcji video. Opłata za sesję ślubną: 80,- zł

  • Posiłek regionalny

    Karczma u Brożka: „Działająca na terenie Górnoślaskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie zabytkowa XIX - wieczna karczma "U Brożka" serwuje m. in. potrawy kuchni śląskiej. Domowa kuchnia po przystępnych cenach. Organizujemy wesela, komunie, imprezy firmowe, spotkania integracyjne. Godziny otwarcia Karczmy u Brożka podczas imprez dostosujemy do potrzeb naszych Gości.”

  • Atrakcje dla dzieci

    brak danych

  • Atrakcje w okolicy

    Górnośląski Park Etnograficzny mieści się na terenie Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku im. Gen Jerzego Ziętka. Zajmuje on 600 ha i jest jednym z największych parków miejskich w Europie. Poza Parkiem Etnograficznym atrakcjami WPKiW są: Śląski Ogród Zoologiczny, wesołe miasteczko, kolejka wąskotorowa, planetarium, Stadion Śląski, park linowy i kąpielisko Fala.

4. Imprezy

(daty zmieniają się w zależności od roku):

  • Wielkanoc na Śląsku (29 III 09)
  • Otwarcie sezonu, Odpust, Gody Śląskie, Prezentacje Chórów i Orkiestr (1 V 09)
  • Dzień rzemiosła (24.05.09)
  • Na naszym groniczku (31.05.2009)
  • Finał Wojewódzkiego Przeglądu Folklorystycznego „WICI”(14.06.2009) 
  • Dzień Miodu (19.07.2009)
  • Jarmark Produktów Tradycyjnych (30.08.2009)
  • Dożynkowy chleb niesiemy (6.09.2009)
  • Dzień Kartofla (20.09.2009)
  • Od żymloka do krupnioka (11.11.2009)
  • Śląsko Wilijo (13.12.2009)

5. Dojazd

  • Własnym samochodem

    Górnośląski Park Etnograficzny mieści się na terenie Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku im. Gen Jerzego Ziętka, rozciągającego się na w centrum aglomeracji śląskiej, między Siemianowicami, Chorzowem i Katowicami (3 km od centrum). Najłatwiej dotrzeć jest do GPE tramwajem, wysiadając na przystanku „Chorzów Stadion Śląski” (liniami 6, 19, 11 jadącymi przez centrum Katowic oraz Chorzowa).

  • Pociągiem

    brak danych

  • PKSem

    brak danych

  • Prywatnymi busami

    brak danych

6. Baza noclegowa

    Z uwagi na małą odległość od centrum Chorzowa i Katowic oferta noclegowa jest bardzo szeroka:
    Katowice: katowice.naszemiasto.pl/noclegi/,
    Chorzów: www.chorzow.pl/

  • Agroturystyka

    brak danych

  • Schronisko

    brak danych

  • Pola namiotowe

    brak danych

  • Hotele, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe

    brak danych

  • Sale konferencyjne

    brak danych

7. Działalność naukowo-badawcza

Pracownicy GPE mają dużą swobodę w wyborze i realizacji, interesujących ich tematów badawczych, jak do tej pory są to m.in.: badania obrzędowości (zapustne wodzenie niedźwiedzia czy Mikołaje, niszczenie Marzanny i Marzanioka), badania architektury ludowej (raciborskie lamusy, młynarstwo rzeczne na Śląsku, drewniana architektura sakralna, szlak architektury drewnianej, a także budownictwo murowane wiejskie), dokumentacja dorocznych pielgrzymek chasydów do Lelowa oraz Leżajska.

Publikacje GPE prezentują muzeum i region Górnego Śląska (album fotograficzny Antoniego Kreisa, ukazujący najpiękniejsze zakątki muzeum czy tego samego autora Z drewna ciosane, album fotograficzny ukazujący drewniane kościoły i kaplice na Górnym Śląsku), towarzyszą wystawom organizowanym przez Park Etnograficzny lub są zwieńczeniem podejmowanych badań i dokumentacji (katalog wystawy stałej Górnośląskie gospodarstwo rolne w XIX i XX wie, Chorzów Stary. Dawniej i dziś, katalog wystawy tematycznej prezentującej najcenniejsze zakątki Starego Chorzowa, Chasydzi, katalog wystawy tematycznej opowiadającej o wielowiekowej obecności Chasydów na ziemiach polskich, Tradycyjne rzemiosło ludowe. Ginące zawody, katalog wystawy stałej prezentującej narzędzia i techniki rzemiosła ludowego, Młyny zbożowe w województwie śląskim, katalog wystawy czasowej prezentującej tradycyjne młyny, Górnośląskie pieśni ludowe, zbiór zebrany i opracowany przez prof. Krystynę Turek, Śląskie stroje ludowe, ilustrowany katalog opracowany przez prof. Barbarę Bazielich).

8. Informacje dodatkowe

skanseny.net




Więcej zdjęć

 

Pomóż rozwijać etnografię w internecie.

WESPRZYJ NAS