Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie
Kultury i Wypoczynku
Jest tylko jeden park etnograficzny w Polsce, w którym pewnego wakacyjnego dnia można było spotkać fokę. Króliki, kozy, konie, krowy, kury, gęsi wpisały się w krajobraz polskich muzeów na wolnym powietrzu. Foka – jeszcze nie. Może dlatego, że była ona tylko gościem. Z racji niewielkiej odległości, jaka dzieli Górnośląski Park Etnograficzny i zoo, pewnego dnia postanowiła odwiedzić to miejsce. Podobnie jak bażanty, zające, a nawet sarny, które lubią rozlegle tereny ponad sześćsethektarowego Parku Kultury i Wypoczynku. Górnośląskie muzeum jest położone na terenie malowniczego parku miejskiego, rozciągającego się między Katowicami, Siemianowicami i Chorzowem. Pierwotną lokalizacją muzeum, z lat 30. XX wieku, miał być katowicki Park Kościuszki. Tu zresztą przeniesiono pierwsze obiekty – kościół z Syryni (z XV w.) i spichlerz dworski z Gołkowic (z XVII w.). Niestety prace nad stworzeniem śląskiego muzeum na wolnym powietrzu przerwano. Do idei powrócono dopiero w 1952 roku. Wówczas podczas Zjazdu Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego nie tylko wskazano potrzebę powołania takiej jednostki na Śląsku, ale także wskazano jej lokalizację – Park Kultury i Wypoczynku. Inicjatywę tę poparli wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej, płk Jerzy Ziętek oraz wojewódzki konserwator zabytków, Mieczysław Romański. Ostatecznie w 1959 r. podjęto decyzję o stworzeniu Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie (GPE). Do momentu jego otwarcia, tj. do 1975 roku na terenie przeznaczonym dla muzeum trwały prace związane z jego przygotowaniem - wyrównywanie powierzchni, nasadzanie nowej roślinności, tworzenie stawów. Autorami projektu muzeum byli: Maria Bytnar-Suboczowa i Anzelm Gorywoda. Wyodrębniono w nim dwa regiony: Górny Śląsk, w którym podzielony został na pięć podregionów: Beskid Śląski, Podregion Podgórski, Pszczyńsko-Rybnicki, przemysłowy i Lubliniecki, oraz Zagłębie Dąbrowskie. Można tu podziwiać 75 obiektów dużej i małej architektury, a w tym: 14 zagród chłopskich, wolnostojące spichlerze, kapliczki, kuźnie, piece, studnie, płoty, mostki, oraz ule. Pierwszymi budynkami, jakie znalazły się w muzeum były: spichlerz plebański z Warszowic z XVIII wieku oraz wiatrak z Grzawy z 1813 roku, uznawany za ostatni wiatrak na Śląsku. Jest to obiekt wart uwagi ze względu na mieszaną konstrukcję koźlako-paltraka; stoi na drewnianym koźle, obudowanym murowanym cokołem (konstrukcja paltraka), natomiast obracany jest cały w stronę wiatru za pomocą drewnianego dyszla, zwanego łogonem. Ostatnio wiatrak „wziął udział” w filmie „Młyn i krzyż” Lecha Majewskiego, inspirowanym obrazem Pietera Breugla „Droga na Kalwarię”. Jednym z ciekawszych obiektów jest chałupa bogatego chłopa z Istebnej w Beskidzie Śląskim. Jest to chata dymna (bez komina), posadowiona na kamiennej podmurówce. Na terenie parku znajduje się także piękny osiemnastowieczny drewniany kościół św. Józefa Robotnika. Wieś Nieboczowy, z której został przeniesiony została całkowicie wysiedlona, a jej teren przeznaczono na budowę zbiornika retencyjnego. Kościół jest więc jedynym materialnym znakiem przypominającym o tej wsi. Wewnątrz kościoła uwagę zwraca droga krzyżowa zapisana w dialekcie morawskim języka czeskiego. Interesujący jest też zespół pasterski z Brennej, na który składają się m.in. chałupa groniowa (tzn. położona w górach, groniach), szałas pasterski, koszor oraz zamieszkujące tu stado owiec, wypasane na całym terenie muzeum. W GPE można zobaczyć również kolekcję spichlerzy, zarówno plebańskich czy dworskich jak i chłopskich. Szczególnie ciekawy jest nieduży kopułowy spichlerz z Bojanowa o konstrukcji slegowej (zwanej też ślegową lub ślęgową), czyli takiej, gdzie dach jest dwuspadowy i składa się z poziomych belek (sleg) rozmieszczonych w określonych odstępach, równolegle do kalenicy. Końce sleg opierają się na ściętych trójkątnie ścianach szczytowych, zbudowanych z okrąglaków, stanowiących przedłużenie ścian zrębu. Ekspozycja muzeum w interesujący sposób ukazuje charakterystyczne dla regionu Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego przenikanie się świata wiejskiego i przemysłowego. Znakomita większość obiektów prezentuje tradycyjną architekturę ludową (tę wiejską i małomiasteczkową), zróżnicowaną nie tylko regionalnie, ale także pod względem statusu społecznego i profesji wykonywanej przez jej dawnych mieszkańców. Jak wygląda zagroda bogatego, średniozamożnego czy bezrolnego chłopa? W jakich chatach mieszkali pasterze, młynarze, robotnicy leśni, garncarze? Odpowiedzi na te pytania można znaleźć właśnie w Górnośląskim Parku Etnograficznym. Tu także można wziąć udział w licznych warsztatach, pokazach muzealnych czy imprezach plenerowych. Muzeum zaprasza na coroczne wydarzenia, takie jak: Wielkanoc na Śląsku, Dzień Rzemiosła, Wojewódzki Przegląd Folklorystyczny „WICI”, Dzień Miodu, Dożynki, Jarmark Produktów Tradycyjnych, Wigilia i wiele innych. Szeroka oferta edukacyjna, obejmująca lekcje muzealne, warsztaty, zajęcia wakacyjne nawiązuje do obrzędowości, rzemiosła, dawnych wierzeń i tak jak wystawy (umiejscowione przede wszystkim w zabytkowych spichlerzach), jest związana z badaniami, prowadzonymi przez pracowników muzeum. Wśród podejmowanych tematów badawczych znajdują się: zapustny zwyczaj wodzenia niedźwiedzia, Mikołaje, topienie Marzanny, architektura ludowa (raciborskie lamusy, młynarstwo rzeczne na Śląsku, drewniana architektura sakralna, wiejskie budownictwo murowane), pielgrzymki chasydów do Lelowa oraz Leżajska itd.. Wędrówkę po muzeum można odbyć samodzielnie lub z przewodnikiem. Maria Rózga Informacje praktyczne1. Adres fizyczny, adres mailowy
Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie, sekretariat@muzeumgpe-chorzow.pl 2. Dostępność
3. Oferta kulturalno-rozrywkowa
4. Imprezy(daty zmieniają się w zależności od roku):
5. Dojazd
6. Baza noclegowa
Katowice: katowice.naszemiasto.pl/noclegi/, Chorzów: www.chorzow.pl/ 7. Działalność naukowo-badawczaPracownicy GPE mają dużą swobodę w wyborze i realizacji, interesujących ich tematów badawczych, jak do tej pory są to m.in.: badania obrzędowości (zapustne wodzenie niedźwiedzia czy Mikołaje, niszczenie Marzanny i Marzanioka), badania architektury ludowej (raciborskie lamusy, młynarstwo rzeczne na Śląsku, drewniana architektura sakralna, szlak architektury drewnianej, a także budownictwo murowane wiejskie), dokumentacja dorocznych pielgrzymek chasydów do Lelowa oraz Leżajska. Publikacje GPE prezentują muzeum i region Górnego Śląska (album fotograficzny Antoniego Kreisa, ukazujący najpiękniejsze zakątki muzeum czy tego samego autora Z drewna ciosane, album fotograficzny ukazujący drewniane kościoły i kaplice na Górnym Śląsku), towarzyszą wystawom organizowanym przez Park Etnograficzny lub są zwieńczeniem podejmowanych badań i dokumentacji (katalog wystawy stałej Górnośląskie gospodarstwo rolne w XIX i XX wie, Chorzów Stary. Dawniej i dziś, katalog wystawy tematycznej prezentującej najcenniejsze zakątki Starego Chorzowa, Chasydzi, katalog wystawy tematycznej opowiadającej o wielowiekowej obecności Chasydów na ziemiach polskich, Tradycyjne rzemiosło ludowe. Ginące zawody, katalog wystawy stałej prezentującej narzędzia i techniki rzemiosła ludowego, Młyny zbożowe w województwie śląskim, katalog wystawy czasowej prezentującej tradycyjne młyny, Górnośląskie pieśni ludowe, zbiór zebrany i opracowany przez prof. Krystynę Turek, Śląskie stroje ludowe, ilustrowany katalog opracowany przez prof. Barbarę Bazielich). 8. Informacje dodatkowe
|
Więcej zdjęć |