Skansen Rzeki Pilicy w Tomaszowie MazowieckimSkansen Rzeki Pilicy znajduje się niespełna kwadrans jazdy autobusem od dworca kolejowego w Tomaszowie Mazowieckim, naprzeciwko wejścia do krajobrazowego rezerwatu przyrody Niebieskie Źródła. Na niewielkiej powierzchni zgromadzono wiele interesujących obiektów, które w różny sposób wiążą się z historia Nadpilicza. Gościowi, który przekracza ozdobna bramę Skansenu rzuca się w oczy zróżnicowanie obiektów, zarówno budynków, jak i rozmieszczonych między nimi pojazdów, maszyn i urządzeń. Zgromadzono tu to, co jest charakterystyczne dla obszaru Nadpilicza w okolicy Tomaszowa Mazowieckiego i jest związane z: młynarstwem, z bitwami, które miały miejsce w okolicy oraz ze Spałą. Miłośnicy militariów nie raz zapewne słyszeli o tym miejscu. Tomaszowskie muzeum na wolnym powietrzu, jedno z najmłodszych w Polsce, co roku organizuje imprezy historyczne i rekonstrukcje militarne związane z burzliwą historią XX wieku. „Wrzesień 1939 – epizod nadpilicki”, „Przełamanie linii Pilicy”, „W nadpilickich okopach” – to tytuły niektórych z organizowanych tutaj pokazów. Warto przyjechać i zobaczyć chociaż jeden z nich, bo oprócz „zwykłych” uczestników, ubranych w mundury z epoki, w niektórych akcjach biorą udział również pojazdy. Tak jak słynny „Lufcik” – opancerzony transporter artyleryjski na podwoziu Sdkfz 8. Ten prototypowy pojazd był skierowany do służby w oddziałach niemieckiej Luftwaffe, ale okazał się zbyt ciężki, by uniósł go lód pokrywający Pilicę. Zatonął w styczniu 1944 roku. W latach pięćdziesiątych, podczas akcji czyszczenia okolicy z wojennych pozostałości, z dna wystawał już tylko szczyt szoferki. Wysadzono go w powietrze. W 1999 roku, po wyczerpującej walce z żywiołem, pojazd został wreszcie wyrwany rzece. Ze względu na konsystencje mulistego dna operacja była skomplikowana, a dodatkowo utrudniał ją ciężar pojazdu (prawie 18 ton). W 2005 roku, po pieczołowitej renowacji, maszyna na nowo zapuściła motor i dzisiaj jest w pełni sprawna. „Lufcikowi” w pokazach towarzyszy transporter opancerzony Sdkfz 251 „Rosi”, również wydobyty z Pilicy, a następnie wyremontowany i obecnie sprawny (eksponat wypożyczany ze zbiorów Muzeum miejskiego w Tomaszowie Mazowieckim). Do tego kilka armat oraz okop zbudowany według instrukcji niemieckiego Wehrmachtu pozwalają zbudować efektowną scenografię. Militarne zdobycze Pilicy to pojazdy, broń i wyposażenie żołnierzy, którzy toczyli w tym miejscu codzienne, okopowe życie i krwawe zmagania nie tylko w latach 1939-45, ale również w czasie I wojny światowej. Obie prezentujące je wystawy, zatytułowane „Pilickie Verdun. Grudzień 1914 – maj 1915” oraz „Wojna zatrzymana w Pilicy” umieszczono w największej budowli stojącej w muzeum – w młynie wodnym przeniesionym z Kuźnicy Żelechowskiej. Z pierwszą wojną światową łączy się także ekspozycja sztuki okopowej – jedyna w Polsce i jedna z nielicznych na świecie kolekcja artystycznych wyrobów żołnierzy: od prostych ozdób lub pamiątek chałupniczo wytworzonych w okopach po finezyjne i pełne przepychu komplety upominków dla wyższych oficerów z okazji odejścia ze służby. Młyn to również najstarszy obiekt stojący w muzeum. Zlokalizowano w nim ekspozycje „Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy”, która zajmuje cały parter budowli. Wrażenie robią wagi wiejskie – bezmiany (czasem używano nazwy: przezmian) – których sporą kolekcję zgromadzono na ekspozycji. Bezmiany to proste wagi przesuwnikowe o stałym odważniku. Zbudowane są z metalowego pręta, na jednym końcu którego zamocowany jest haczyk do podwieszania ważonych przedmiotów, a z drugiego znajduje się ciężarek stanowiący przeciwwagę dla ważonej masy. Podczas użycia bezmian należało wypoziomować, a miejsce środka ciężkości wskazywało na masę. Jednak wartości nie były zapisane na stale na urządzeniu, a czasami nawet podziałka nie była zaznaczona na stale, zatem każdy nowy użytkownik musiał skalibrować urządzenie na nowo. Bezmiany wykonywali kowale z surowego metalu lub z tego, co było pod ręką. Najciekawsze są odważniki na końcach bezmianów. Jest tu cały ich przegląd, od prostych żelaznych kul lub wielościennych brył, po zapalniki artyleryjskie, a nawet korpusy granatów. Jest też bezmian zrobiony z lufy niemieckiego karabinu maszynowego. Tutejsza kolekcja wiejskich wag jest chyba największą i najciekawszą z oferty placówek publicznych. Bezmiany stanowią cześć większej kolekcji zatytułowanej roboczo „Miecze na lemiesze”, która doczeka się, być może w niedalekiej przyszłości, własnej ekspozycji. Na razie, oprócz wiejskich wag nalezą do niej elementy wojskowych urządzeń i pojazdów, które okoliczni rolnicy wykorzystywali po wojnie w swoich gospodarstwach. Wiele z nich zostało przerobionych – na przykład osie kół armat zostały wykorzystane do zbudowania wózka, a czołgowe gąsienice posłużyły jako element fundamentu budynku wymurowanego niedługo po zawieszeniu broni. Około dziesięciu modeli młynów wodnych i wiatraków, odwzorowujących w skali 1:10 obiekty z bliższej i dalszej okolicy Tomaszowa, pozwala obejrzeć mechanizm, który napędzał kamienie młyńskie. Każdy model jest zasilany prądem, a skonstruowano je tak, by można było się przyjrzeć pracy żaren i przekładni. Takie ciekawostki, jak kołowrót do ustawiania wiatraka pod wiatr czy przetaki do odsiewania plew zostały pieczołowicie odwzorowane przez twórcę Jana Ekiela, który temat znal doskonale – był bowiem młynarzem. Jedyny model, który nie ma zasilania elektrycznego to wojskowy młyn frontowy, pracujący na dwa zestawy żaren napędzanych przez konie chodzące w kieracie. Takie młyny były wykorzystywane przez wszystkie strony w czasie pierwszej wojny światowej. Zachwycają także makiety mostów na Pilicy i młynów wodnych z okolicy, stworzone z wielką dbałością o odwzorowanie rzeczywistości przez innego emerytowanego młynarza – Jerzego Sosnowskiego. Bezmiany, pozostałości wojenne, modele i makiety, a także kolekcja rozmaitych żelazek i młynków, kamienie młyńskie… Bogactwo zbiorów niewielkiego Skansenu Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim jest ogromne. Najlepiej zobaczyć je na własne oczy przy okazji jednej z licznych imprez organizowanych w tym miejscu! Marcin Marciniak-Mierzejewski Informacje praktyczne1. Adres fizyczny, adres mailowy
Skansen Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim 2. Dostępność
3. Oferta kulturalno-rozrywkowa
Muzeum organizuje na swoim terenie ogniska i imprezy integracyjne – cena: 2zł od osoby. W SRzP można nabyć m.in. kartonowy model pojazdu „Lufcik” oraz kartonowy model stacyjki kolejowej, w której obecnie znajduje się biuro Skansenu. Na terenie muzeum można organizować ogniska i grille w ramach imprez integracyjnych. 4. ImprezyW muzeum organizowane są liczne rekonstrukcje historyczne oraz imprezy związane z rzeką. 5. Dojazd
6. Baza noclegowa
7. Działalność naukowo-badawczabrak danych8. Informacje dodatkowe
|
Więcej zdjęć |