Skanseny
 

Skansen Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim

Skansen Rzeki Pilicy znajduje się niespełna kwadrans jazdy autobusem od dworca kolejowego w Tomaszowie Mazowieckim, naprzeciwko wejścia do krajobrazowego rezerwatu przyrody Niebieskie Źródła. Na niewielkiej powierzchni zgromadzono wiele interesujących obiektów, które w różny sposób wiążą się z historia Nadpilicza. Gościowi, który przekracza ozdobna bramę Skansenu rzuca się w oczy zróżnicowanie obiektów, zarówno budynków, jak i rozmieszczonych między nimi pojazdów, maszyn i urządzeń. Zgromadzono tu to, co jest charakterystyczne dla obszaru Nadpilicza w okolicy Tomaszowa Mazowieckiego i jest związane z: młynarstwem, z bitwami, które miały miejsce w okolicy oraz ze Spałą.

Miłośnicy militariów nie raz zapewne słyszeli o tym miejscu. Tomaszowskie muzeum na wolnym powietrzu, jedno z najmłodszych w Polsce, co roku organizuje imprezy historyczne i rekonstrukcje militarne związane z burzliwą historią XX wieku. „Wrzesień 1939 – epizod nadpilicki”, „Przełamanie linii Pilicy”, „W nadpilickich okopach” – to tytuły niektórych z organizowanych tutaj pokazów. Warto przyjechać i zobaczyć chociaż jeden z nich, bo oprócz „zwykłych” uczestników, ubranych w mundury z epoki, w niektórych akcjach biorą udział również pojazdy. Tak jak słynny „Lufcik” – opancerzony transporter artyleryjski na podwoziu Sdkfz 8. Ten prototypowy pojazd był skierowany do służby w oddziałach niemieckiej Luftwaffe, ale okazał się zbyt ciężki, by uniósł go lód pokrywający Pilicę. Zatonął w styczniu 1944 roku. W latach pięćdziesiątych, podczas akcji czyszczenia okolicy z wojennych pozostałości, z dna wystawał już tylko szczyt szoferki. Wysadzono go w powietrze. W 1999 roku, po wyczerpującej walce z żywiołem, pojazd został wreszcie wyrwany rzece. Ze względu na konsystencje mulistego dna operacja była skomplikowana, a dodatkowo utrudniał ją ciężar pojazdu (prawie 18 ton). W 2005 roku, po pieczołowitej renowacji, maszyna na nowo zapuściła motor i dzisiaj jest w pełni sprawna. „Lufcikowi” w pokazach towarzyszy transporter opancerzony Sdkfz 251 „Rosi”, również wydobyty z Pilicy, a następnie wyremontowany i obecnie sprawny (eksponat wypożyczany ze zbiorów Muzeum miejskiego w Tomaszowie Mazowieckim). Do tego kilka armat oraz okop zbudowany według instrukcji niemieckiego Wehrmachtu pozwalają zbudować efektowną scenografię.

Militarne zdobycze Pilicy to pojazdy, broń i wyposażenie żołnierzy, którzy toczyli w tym miejscu codzienne, okopowe życie i krwawe zmagania nie tylko w latach 1939-45, ale również w czasie I wojny światowej. Obie prezentujące je wystawy, zatytułowane „Pilickie Verdun. Grudzień 1914 – maj 1915” oraz „Wojna zatrzymana w Pilicy” umieszczono w największej budowli stojącej w muzeum – w młynie wodnym przeniesionym z Kuźnicy Żelechowskiej. Z pierwszą wojną światową łączy się także ekspozycja sztuki okopowej – jedyna w Polsce i jedna z nielicznych na świecie kolekcja artystycznych wyrobów żołnierzy: od prostych ozdób lub pamiątek chałupniczo wytworzonych w okopach po finezyjne i pełne przepychu komplety upominków dla wyższych oficerów z okazji odejścia ze służby.

Młyn to również najstarszy obiekt stojący w muzeum. Zlokalizowano w nim ekspozycje „Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy”, która zajmuje cały parter budowli. Wrażenie robią wagi wiejskie – bezmiany (czasem używano nazwy: przezmian) – których sporą kolekcję zgromadzono na ekspozycji. Bezmiany to proste wagi przesuwnikowe o stałym odważniku. Zbudowane są z metalowego pręta, na jednym końcu którego zamocowany jest haczyk do podwieszania ważonych przedmiotów, a z drugiego znajduje się ciężarek stanowiący przeciwwagę dla ważonej masy. Podczas użycia bezmian należało wypoziomować, a miejsce środka ciężkości wskazywało na masę. Jednak wartości nie były zapisane na stale na urządzeniu, a czasami nawet podziałka nie była zaznaczona na stale, zatem każdy nowy użytkownik musiał skalibrować urządzenie na nowo. Bezmiany wykonywali kowale z surowego metalu lub z tego, co było pod ręką. Najciekawsze są odważniki na końcach bezmianów. Jest tu cały ich przegląd, od prostych żelaznych kul lub wielościennych brył, po zapalniki artyleryjskie, a nawet korpusy granatów. Jest też bezmian zrobiony z lufy niemieckiego karabinu maszynowego. Tutejsza kolekcja wiejskich wag jest chyba największą i najciekawszą z oferty placówek publicznych.

Bezmiany stanowią cześć większej kolekcji zatytułowanej roboczo „Miecze na lemiesze”, która doczeka się, być może w niedalekiej przyszłości, własnej ekspozycji. Na razie, oprócz wiejskich wag nalezą do niej elementy wojskowych urządzeń i pojazdów, które okoliczni rolnicy wykorzystywali po wojnie w swoich gospodarstwach. Wiele z nich zostało przerobionych – na przykład osie kół armat zostały wykorzystane do zbudowania wózka, a czołgowe gąsienice posłużyły jako element fundamentu budynku wymurowanego niedługo po zawieszeniu broni.

Około dziesięciu modeli młynów wodnych i wiatraków, odwzorowujących w skali 1:10 obiekty z bliższej i dalszej okolicy Tomaszowa, pozwala obejrzeć mechanizm, który napędzał kamienie młyńskie. Każdy model jest zasilany prądem, a skonstruowano je tak, by można było się przyjrzeć pracy żaren i przekładni. Takie ciekawostki, jak kołowrót do ustawiania wiatraka pod wiatr czy przetaki do odsiewania plew zostały pieczołowicie odwzorowane przez twórcę Jana Ekiela, który temat znal doskonale – był bowiem młynarzem. Jedyny model, który nie ma zasilania elektrycznego to wojskowy młyn frontowy, pracujący na dwa zestawy żaren napędzanych przez konie chodzące w kieracie. Takie młyny były wykorzystywane przez wszystkie strony w czasie pierwszej wojny światowej. Zachwycają także makiety mostów na Pilicy i młynów wodnych z okolicy, stworzone z wielką dbałością o odwzorowanie rzeczywistości przez innego emerytowanego młynarza – Jerzego Sosnowskiego.

Bezmiany, pozostałości wojenne, modele i makiety, a także kolekcja rozmaitych żelazek i młynków, kamienie młyńskie… Bogactwo zbiorów niewielkiego Skansenu Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim jest ogromne. Najlepiej zobaczyć je na własne oczy przy okazji jednej z licznych imprez organizowanych w tym miejscu!

Marcin Marciniak-Mierzejewski

Informacje praktyczne

1. Adres fizyczny, adres mailowy

2. Dostępność

  • Godziny otwarcia

    • 1 IV – 31 X:
      wt.-nd. 10.00-18.00
      sob. 10.00-16.00
    • 1 XI – 31 III:
      wt.-nd. 8.00-16.00
      sob. 10.00-16.00

  • Ceny biletów

    • normalny – 4 zł
    • ulgowy – 3 zł
    • przewodnik – 20 zł
    • dzieci do 4 roku życia – wstęp wolny

  • Uwagi o dostępności

    brak danych

3. Oferta kulturalno-rozrywkowa

    Muzeum organizuje na swoim terenie ogniska i imprezy integracyjne – cena: 2zł od osoby.

    W SRzP można nabyć m.in. kartonowy model pojazdu „Lufcik” oraz kartonowy model stacyjki kolejowej, w której obecnie znajduje się biuro Skansenu.

    Na terenie muzeum można organizować ogniska i grille w ramach imprez integracyjnych.

  • Lekcje muzealne

    brak danych

  • Zwierzęta

    brak danych

  • Pamiątki

    brak danych

  • Sesje zdjęciowe

    Zdjęcia ślubne dla młodożeńców (teren SRzP i wnętrze młyna): 100zł

  • Posiłek regionalny

    brak danych

  • Atrakcje dla dzieci

    Zajęcia edukacyjne: dodatkowa oplata 30 zł
    Rezerwacja pod nr (44) 723 00 03
    tematy: Ekologiczne źródła energii, Od ziarna do młyna, Pilica jako rubież obronna

  • Atrakcje w okolicy

    Blisko muzeum, po drugiej stronie szosy znajduje się wejście do krajobrazowego rezerwatu przyrody Niebieskie Źródła (www.skansenpilicy.pl/index.php?id=zrodla/1&licz=0&mr=0&ml=zrodla).

    Niedaleko jest też Ośrodek Hodowli Żubrów (ul. Tomanka 9, 97-213 Smardzewice, tel. 044 710 86 20) (www.skansenpilicy.pl/turyst.php?id=2)

4. Imprezy

W muzeum organizowane są liczne rekonstrukcje historyczne oraz imprezy związane z rzeką.

5. Dojazd

  • Własnym samochodem

    Tomaszów Mazowiecki położony jest w centralnej Polsce. Od Warszawy dzieli go odległość 110 km, a od Łodzi 55 km. Tomaszów położony jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych Warszawa-Katowice, Gdynia-Rzeszów i Szczecin-Lublin.

    Aby dojechać do Skansenu Rzeki Pilicy należy skierować się na jedną z głównych ulic Tomaszowa Mazowieckiego - ulice Świętego Antoniego. Kierujemy się w stronę rzeki Pilicy. Po przejechaniu mostu na tej rzece ulica Świętego Antoniego kończy się a zaczyna, ulica A. F. Modrzewskiego. Skansen Rzeki Pilicy znajduje się tuż za mostem po lewej stronie ulicy.

  • Pociągiem

    W Tomaszowie znajduje się dworzec kolejowy (zatrzymują się tu pociągi osobowe, którymi można dojechać do i z większych węzłów kolejowych, np. Koluszek). W budynku stacji kolejowej jest niewielka poczekalnia dla podróżnych. Stamtąd najlepiej udać się do muzeum autobusem miejskim.

  • PKSem

    W Tomaszowie znajduje się dworzec PKS. Stamtąd najlepiej udać się do muzeum autobusem miejskim.

  • Komunikacja miejska

    Bezpośredni dojazd z dworców do muzeum zapewnia linia autobusowa XX. Blisko przystanku znajduje się kiosk, w którym można kupić bilety. Podróż autobusem nie trwa dłużej, niż kwadrans.

6. Baza noclegowa

  • Agroturystyka

    Gospodarstwo agroturystyczne Dominika Głowa
    ul. Wczasowa 41, Tomaszów Mazowiecki
    tel.: 044 710 86 15

  • Schronisko

    Szkolne Schronisko Młodzieżowe
    ul. PCK 10, Tomaszów Maz

  • Pola namiotowe

    Ośrodek wypoczynkowy „Przystań”
    PCK 2/4, Tomaszów Mazowiecki
    tel. 044 724 26 21
    amberlex@op.pl

  • Hotele, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe

    • Motel przy trasie S-8
      Niebrów 141/142, Tomaszów Mazowiecki
      tel.: 044 724 79 02, 605 218 320
    • Ośrodek szkoleniowy „Alabatros”
      Dzieci Polskich 6/8, Tomaszów Mazowiecki
      tel.: 044 723 75 33, 505 788 748

  • Sale konferencyjne

    brak danych

7. Działalność naukowo-badawcza

brak danych

8. Informacje dodatkowe

    Będąc w okolicy warto wybrać się do niedalekiej Spały, Inowłodza oraz nad Jezioro Sulejowskie.
  • Ciekawe linki

    brak danych

skanseny.net





Więcej zdjęć

 

Pomóż rozwijać etnografię w internecie.

WESPRZYJ NAS