Muzeum Etnograficzne w ToruniuPark Etnograficzny (Ekspozycja w Centrum) przy Muzeum Etnograficznym im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu oraz Park Etnograficzny (Ekspozycja) w KaszczorkuWizyta w Muzeum Etnograficznym w Toruniu może nam uzmysłowić, że William Wharton, amerykański pisarz, który zamieszkał na barce zacumowanej przy paryskim brzegu Sekwany, nie zrobił niczego oryginalnego. Przy brzegach Wisły, w jej środkowym biegu bowiem, jeszcze przed II wojną światową, cumowały pływaki – domki wodne, w których mieszkały całe rodziny. Dziś, w toruńskim muzeum, w obu jego siedzibach: w centrum (przy ul. Wały gen. Sikorskiego) i w Kaszczorku, zobaczymy polskie barki z całym wyposażeniem. Owszem, nie mieszkali w nich znani pisarze, lecz ludzie zatrudnieni na rzece przy zajęciach wodnych: w rybołówstwie, w stoczniach lub w żegludze. Warto dodać, że jeden z tych pływaków był używany jeszcze w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XX wieku. Zanim jednak polskie barki mieszkalne znalazły się w toruńskim muzeum, miało miejsce kilka innych ważnych wydarzeń. Przede wszystkim uzyskanie samodzielnego budynku, którym ostatecznie stał się zabytkowy arsenał. Po jego generalnym remoncie, siedemnastego kwietnia 1959 roku odbyło się uroczyste otwarcie Muzeum Etnograficznego w Toruniu. W 1966 Wojewódzka Rada Narodowa w Bydgoszczy, organ Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, podpisała projekt założenia parku etnograficznego na otaczających muzeum terenach dawnych fortów miejskich. Dziś jest to jedyny obszar miasta, który zachował pas zieleni z pozostałościami dziewiętnastowiecznych fortyfikacji Torunia. W żadnym innym miejscu miasta nie zobaczymy po nich śladu. Otwarcie ekspozycji – parku etnograficznego następuje w 1969 r. i zwiedzający mogą podziwiać pierwsze obiekty zgromadzone w zagrodzie z Kujaw. Założycielka muzeum i jego pierwsza dyrektorka, prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa, była uczennicą Cezarii Baudouin de Courtenay Ehrenkreutzowej i Kazimierza Moszyńskiego. W 1930 roku opublikowała swoją pracę magisterską pt. Rybołówstwo jezior trockich, w której dała wyraz swoim zainteresowaniom naukowym skupionym wokół zajęć wodnych. Wtedy też podjęła pracę w Muzeum Etnograficznym w Wilnie. W 1945 roku przyjechała do Torunia. Tutaj podjęła pracę w Katedrze Etnologii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i w Dziale Etnografii Muzeum Miejskiego. 1 stycznia 1959 roku Dział Etnografii został przekształcony na samodzielną jednostkę muzealną, na czele której stanęła pani Profesor. Od 15 grudnia 1999 roku Muzeum Etnograficzne w Toruniu nosi jej imię. Początkowo, muzeum zostało powołane jako jednostka regionalna, ale po kilku latach otrzymało rangę muzeum państwowego. Mogło więc prowadzić dokumentację kultur regionalnych z całego kraju. Z racji ograniczonych zasobów, ówczesna dyrekcja zdecydowała się skoncentrować na regionach etnograficznych skupionych wokół dolnej Wisły. Zobaczymy więc zagrody z Kujaw, Kociewia, Borów Tucholskich i Kaszub, ale również obiekty typowe dla północnego Mazowsza - na przykład kapliczkę Matki Boskiej Skępskiej. Od momentu powołania ekspozycji plenerowej, prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa prowadziła starania o założenie osobnej ekspozycji, poświęconej kulturze ludzi, któych praca była związana z Wisłą. Jeszcze w 1966 roku przygotowała projekt muzeum wiślanego przy ul. Winnica w Toruniu – niestety projekt ten nie został tam zrealizowany. W 1967 roku udało się natomiast wykupić zagrodę w Kaszczorku pod Toruniem (obecnie to jedna z toruńskich dzielnic). Była to zagroda rybacka, prezentująca architekturę charakterystyczną dla ziemi chełmińskiej. Jednym z cenniejszych obiektów jest drewniana chałupa, pochodząca prawdopodobnie z końca XVIII wieku. Jest ona zabytkiem in situ (czyli ‘w miejscu’, nieprzenoszonym). W jej sąsiedztwie ustawiono, w miejscu starych, zniszczonych budynków gospodarskich – przeniesione: stodołę, oborę, szopę. Razem stanowią one typową dla regionu ziemi chełmińskiej zagrodę czworoboczną. Dawni właściciele zagrody w Kaszczorku zajmowali się pracami gospodarskimi (byli rolnikami), ale także trudnili się rybołówstwem i zajęciami wodnymi. To dlatego, wśród zabudowań gospodarskich znalazła się szopa rybacka, w której trzymali łodzie. Zaglądając zaś na tyły zagrody dostrzeżemy dwie barki (jedna pochodzi z Torunia Winnicy, druga z bydgoskiego Fordonu), prom z miejscowości Kępki, który służył do transportu w poprzek Nogatu jeszcze w 1996 roku oraz charakterystyczną dla dużych gospodarstw rybackich (także PGR-ów) suszarnię sieci z pojezierza brodnickiego. Pod jej dachem umieszczono barkę transportową do piasku – tzw. bat, łódki z Nogatu, Zalewu Wiślanego, Narwi i Suwalszczyzny oraz sieci. Wyjątkowym obiektem jest łódź wiślana zbudowana w Silni przez olęderskiego szkutnika. Tego typu łódki były popularne i wykorzystywane w środkowym biegu Wisły. Natomiast w południowym biegu Wisły już nie. Z kolei szkutnictwo z obszarów wchodzących w skład Królestwa (Polskiego) Kongresowego (1815-1916) było uznawane przez rybaków okolic Torunia za dobre i ich posiadanie było pożądane. Decydowała o tym technika wykonania np. ostro zakończona sztaba dziobowa, do której wąsko schodziły się deski, szersza część burty tzw. klamburtą (to rodzaj bala/deski przybitego/przybitej do burty) oraz innym układem klepek, a także odmiennymi knagami (tzn. okuciami służącymi do mocowania olinowania). Będąc w Kaszczorku, warto również zwrócić uwagę na tratwy. Każdy region miał bowiem osobny sposób wiązania spławianego drewna. Warto też wiedzieć, że spław był nieodłączną częścią życia wszystkich mężczyzn w okolicy. Do lat 70. XX w. każdy mężczyzna od Złotorii do Kaszczorka miał w życiu choćby jeden epizod związany właśnie ze spławem drewna. Z kolei, ekspozycja w centrum prezentuje cztery pełne zagrody oraz kilkanaście pojedynczych obiektów małej architektury?. A każdy jest inny, każdy wyjątkowy. Dla przykładu można wymienić kurną chatę z końca XIX wieku, pochodząca z Lasek w Borach Tucholskich. Jest to swego rodzaju ewenement, bo kurnych chat wtedy (w II poł XIX w.) już praktycznie nie budowano. A ta, nie dość, że powstała, to jeszcze w oknach ma nie szyby, lecz błony ze zwierzęcych trzewi. Jest także wiatrak-koźlak, który każdego miesiąca jest uruchamiany, aby jego mechanizm się nie zastał. Są także: urocza chałupa z Kociewia i bróg – prymitywna stodoła do przechowywania siana – uniwersalna, bo składająca się z czterech wbitych w ziemię bali i czterospadowego dachu, który można podnosić i opuszczać, dostosowując wielkość do przechowywanego siana czy snopów zboża. Ciekawe jest to, że brogi można spotkać także współcześnie i to nie tylko w skansenach, ale także na polach. Podobnie jest i z wieloma narzędziami, które czasami mamy jeszcze w swoich domach, ale o których funkcji, pochodzeniu już zapomnieliśmy. Zwiedzających mogą zaintrygować krzyże i mogiły znajdujący się na tyłach jednej z chałup. To menonickie lapidarium złożone z nagrobków przeniesionych tutaj z terenu Dolnej Wisły. W przeszłości Mennonici byli nieodłączną częścią tych terenów. Sprowadzeni z Niderlandów na tereny Prus Królewskich w już w drugiej połowie XVI wieku nazywani byli Olędrami. To oni prowadzili wszelkie prace melioracyjne, budowali wały przeciwpowodziowe i groble, przystosowywali rzeczne doliny do uprawy. Dziś o ich obecności przypominają jedynie nieliczne drewniane budynki mieszczące pod jednym dachem pomieszczenia mieszkalne, chlew i spichlerz, zdewastowane cmentarze oraz na szczęście coraz liczniejsze publikacje poświęcone ich spuściźnie. Warto polecić książkę przygotowaną przez Macieja Prarata, pracownika Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Gdzie Olędrzy mieszkali... Z badań nad drewnianymi zagrodami na Nizinie Sartowicko-Nowskiej i wydaną w 2009 r. Odwiedzając Toruń, koniecznie trzeba też zajrzeć do Muzeum Etnograficznego. Niezwykła wystawa "Tajemnice codzienności" odkryje przed nami magię codziennego życia mieszkańców dolnej Wisły, a maleńki pokoik - "Salonik prof. Prufferowej" ukaże warsztat, w którym pracowała twórczyni toruńskiego skanseny. A jeśli odwiedzimy muzeum w czasie współorganizowanego przez nie Festiwalu Antropologii Wizualnej "Aspekty" lub podczas jednej z wielu imprez, staniemy się „muzealnymi niewolnikami”, którzy nie będą mogli rozstać się z tym miejscem. Anna Czyżewska Informacje praktyczne1. Adres fizyczny, adres mailowy
Wały gen. Sikorskiego 19 , 87-100 Toruń kontakt@etnomuzeum.pl2. Dostępność
3. Oferta kulturalno-rozrywkowa
4. Imprezy
- Dawno temu na wsi... - program edukacyjny dla przedszkoli wraz z dorocznym Przeglądem tańców i piosenek w wykonaniu dzieci przedszkolnych (finał w maju) 5. Dojazd
6. Baza noclegowa
7. Działalność naukowo-badawcza
Podstawowym zadaniem Muzeum jest gromadzenie, naukowe opracowywanie, przechowywanie, ochrona, konserwacja i udostępnianie dóbr kultury z obszaru całej Polski, ze szczególnym uwzględnieniem terenów województwa kujawsko-pomorskiego. Znajdziemy tu materiały dotyczące kultur tradycyjnych i ludowych polskich regionów etnograficznych, kultur mniejszości etnicznych i religijnych współegzystujących z kulturą polską w historycznych i obecnych granicach kraju oraz
kultur popularnych i typu ludowego w Polsce. 8. Informacje dodatkowe
|
Więcej zdjęć |