Skanseny
 

Muzeum Okręgowego w Tarnowie - Skansen Taboru Cygańskiego

Oddział Muzeum Okręgowe w Tarnowie

O Cyganach słyszał każdy. Określenie “Romowie” jest już mniej zrozumiałe. Znaczenie słów: Bergitka Roma, Lovara czy Kalderaša zna już tylko garstka ludzi. Rom to znaczy człowiek. Człowiek w ogóle i człowiek – członek szacowanej na 8 do 15 milionów grupy etnicznej.

Dla Romów świat dzieli się na Romów (swoich) i nie-Romów (obcych), określanych mianem “gadziów”. W Polsce do swoich zaliczają się: Polska Roma, czyli polscy Cyganie nizinni, Bergitka Roma, czyli polscy Cyganie wyżynni, Lovari (Lowarzy; od lö – konia, zajmowali się hodowlą koni), Kalderaše (Kalderasze/Kelderasze; od caldere – kocioł, zajmowali się kotlarstwem). Do słowa “Rom” dodaje się często określenie "Ćaćo". Ćaćo Rom to Rom godny, taki, który przestrzega "romanipen", czyli niepisanego kodeksu zawierającego normy zachowań i regulacje stosunków w grupie i między grupami. To zbioru zasad i wartości, którymi Ćaćo Rom" - prawdziwy Rom powinien się kierować. Zalicza sie do nich przestrzeganie systemu skalań zwanego mageripen, poważanie starszych, gościnność, dotrzymywanie słowa oraz mówienie w kontaktach wewnątrz grupy we własnym języku – romani. Co ciekawe, język Cyganów/Romów jest zróżnicowany, co wynika z różnej historii, szlaków wędrówek poszczególnych grup.

Bergitka Roma jest jedną z najstarszych osiadłych grup na ziemiach polskich, można ich spotkać w okolicach Limanowej, Czarnej Górze koło Jurgowa czy w Nowym Sączu. Część za pracą przeniosła się na Górny i Dolny Śląsk (Wrocław, Rybnik,  Wałbrzych, Kowary, Kłodzko ) oraz do Nowej Huty. Nie pamiętają, ani tym bardziej nie kultywują już tradycji wędrownego życia, przez co członkowie/przedstawiciele innych grup romskich (Polska Roma, Kelderasze, Lowarzy etc.) twierdzą, że odeszli już od “romanipen” i nie poważają ich. Jednak sami Bergitka Roma uważają się za wiernie przestrzegających zasad romskości. “Romanipen” jest dla nich kodeksem moralnym.

XX wiek przyniósł polskim Romom dwie tragedie – masową eksterminację przez III Rzeszę i “zatrzymanie taborów” z 1964 r.. Pierwszą tragedię – „Samudaripen” (co w języku romani oznacza “zagłada wszystkich”), znaną też pod nazwą Porrajmos” (inaczej Parrajmos, Parajmos - “pochłonięcie”, “zniszczenie”) określa się potocznie romskim holokaustem. W czasie II wojny światowej w obozach koncentracyjnych oraz masowych i indywidualnych egzekucjach zginęło, według szacunkowych danych, od 200 tysięcy do 2 milionów osób pochodzenia romskiego. Ze względu na brak obywatelstwa, dokumentów, meldunku czy innych oficjalnych rejestracji trudno dziś oszacować dokładną liczbę ofiar. W ostatnich latach powstają się pomniki i miejsca upamiętniające tę tragedię – co pozwala na złożenie hołdu pomordowanym Romom, także tym bezimiennym.

Wszystko zaczęło się 12 listopada 1935 roku, gdy obowiązujące w Rzeszy Niemieckiej ustawy norymberskie rozszerzono o zapis zakazujący małżeństw między Niemcami a Romami. Pół roku później pozbawiono Romów czynnego i biernego prawa wyborczego. Równocześnie Hitler wprowadził przymusową sterylizację romskich kobiet. Po wybuchu wojny Romowie, nie tylko w III Rzeszy i Polsce, ale także w innych krajach europejskich, trafiali do obozów koncentracyjnych. Rumunia uwięziła 25 tysięcy Cyganów we własnym obozie koncentracyjnym w Transnistrii, zaś chorwaccy Ustasze przetrzymywali Romów wraz z Żydami i Serbami w obozie koncentracyjnym Jasenovac, a następnie około 26 tysięcy z nich wywieźli do KL Auschwitz.

Druga tragedią, postrzeganą także jako przełomowe wydarzenie w historii polskich Romów było wprowadzenie w 1964 roku obowiązku meldunkowego (także dla nowonarodzonych dzieci), połączonego z posiadaniem dowodu osobistego oraz odbywaniem służby wojskowej. Państwo narzuciło Romom normy, które nie przystawały do ich zasad życia, ich “romanipen”. Ostre egzekwowanie tych przepisów sprawiło, że Romowie byli zmuszeni zaprzestać koczowniczego trybu życia. Liczba rodzin żyjących w taborach radykalnie spadła. Sami Romowie z trudem odnajdywali się w nowej sytuacji. Niechęć ze strony otoczenia, w którym byli osiedlani oraz brak wsparcia ze strony władz jeszcze bardziej to utrudniały.

By upamiętnić oba wydarzenia – “Porrajmos” i ”zatrzymanie taborów”, od 1996 roku Muzeum Okręgowe w Tarnowie, kierowane przez Adama Bartosza oraz Społeczno-Kulturalne Stowarzyszenie Romów w Tarnowie organizują w połowie lipca Cygański Tabor Pamięci. Muzykanci, dziewczyny w kolorowych spódnicach, Romowie i Polacy – wszyscy jadą kolorowymi wozami zaprzężonymi w konie albo też samochodami do miejscowości Szczurowa. Przez trzy dni pokonują trasę 45 kilometrów, by dotrzeć do wsi, gdzie odczytywane są nazwiska 93 osób, które 3 sierpnia 1943 roku zostały rozstrzelane na miejscowym cmentarzu. Byli to mieszkańcy wioski, ochrzczeni w miejscowym kościele, których jedyną winą było romskie pochodzenie. Lista, która zachowała się w dokumentach parafialnych, pozwala każdego roku przywoływać ich nazwiska. Pomiędzy Muzeum Etnograficznym w Tarnowie a Szczurową tabor zatrzymuje się w kilku innych miejscowościach, np. Bielcza, Borzęcin Dolny, Żabno. W nich także w czasie wojny dokonana została zagłada Romów.

Nie bez powodu Tabor wyrusza właśnie z tarnowskiego Muzeum Etnograficznego. Za sprawą Adama Bartosza, etnografa i cyganologa, Tarnów stał się pierwszym miastem, w którym została zorganizowana wystawa, a potem muzeum oraz niewielka ekspozycja plenerowa, będąca częścią Muzeum Etnograficznego w Tarnowie, które są poświęcone Romom, ich historii i kulturze. Na dziedzińcu zgromadzono stare wozy cygańskie z charakterystycznymi lusterkami i figurkami smoków wyciosanymi z drewna. Latem pali się ognisko, wokół którego rozstawiane są namioty – dokładnie w ten sam sposób, w jaki robili to Romowie w czasach, gdy jeszcze wędrowali po polskich drogach.

Muzeum Etnograficzne w Tarnowie posiada stałą wystawę prezentującą historię Romów/Cyganów od rozpoczęcia przez nich wędrówki po świecie po lata współczesne. W jego archiwum znajdują się bogate zbiory ikonograficzne i fotograficzne prezentujące kulturę polskich Romów/Cyganów. Od 2008 wydawane jest czasopismo naukowe podejmujące tematykę romską - "Studia Romologica". Pierwszy numer został poświęcony tradycyjnym sądom romskim. Ciekawe również są dioramy, czyli typowe dla muzealnictwa etnograficznego ekspozycje przestrzenne. Warto odwiedzić tarnowskie Muzeum Etnograficzne także z powodu organizowanych tam wystaw czasowych.

Anna Czyżewska

Informacje praktyczne

1. Adres fizyczny, adres mailowy

2. Dostępność

  • Godziny otwarcia

    • poniedziałek - nieczynne
    • wtorek - 9-17
    • środa - 9-15
    • czwartek - 9-15 (latem do godziny 17)
    • piątek - 9-15
    • sobota - nieczynne (latem czynne w godzinach 10-14)
    • niedziela - 10-14

  • Ceny biletów

    • Bilet normalny: 5 zł
    • Bilet ulgowy: 3 zł
    • Karnet normalny: 8 zł (wstęp do wszystkich oddziałów w Tarnowie)
    • Karnet ulgowy: 4 zł (wstęp do wszystkich oddziałów w Tarnowie)
    • Dzień wolnego wstępu: niedziela.

    Opłaty dodatkowe:

    • Opłata za fotografowanie: 5 zł
    • Opłata za filmowanie: 10 zł
    • Opłata za przewodnika: 20 zł (jedna wystawa)
    • Opłata za przewodnika w j. angielskim: 40 zł (wystawa Romowie. Historia, kultura)
    • Opłata za cykle lekcji muzealnych (3 x 1,5 godz.): 80 zł od grupy nie większej niż 25 osób
    • Opłata za cykl zajęć dla najmłodszych: 60 zł
    • Opłata za lekcję na specjalne zamówienie: 50 zł plus bilety wstępu
    • Opłata za zajęcia plastyczne: 4 zł od osoby

  • Uwagi o dostępności

    Obiekt jest dostępny dla osób niepełnosprawnych, nie ma jednak w nim specjalnych udogodnień.

3. Oferta kulturalno-rozrywkowa

    Wystawa stała w muzeum "Cyganie. Historia i kultura" – wystawa muzealna połączona z sezonową ekspozycją oryginalnych cygańskich wozów taborowych.

  • Lekcje muzealne

    Cykl lekcji muzealnych – wykłady z zajęciami interaktywnymi dla dzieci przedszkolnych i klas zintegrowanych, szkół podstawowych – trzy spotkania.

    Tematy lekcji muzealnych:

    • 1. W babcinej izbie – jak żyli i pracowali nasi dziadkowie; wnętrze wiejskiej chaty.
    • 2. Święta Bożego Narodzenia – mikołaj, choinka, wigilia, kolędnicy, szopki.
    • 3. Święta Wielkanocne – palmy, pisanki, święcone, przebierańcy.

    Tematy lekcji muzealnych dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych:

    • 1. Sto lat temu w chłopskiej chacie (wnętrze izby, sprzęty, zajęcia gospodarskie)
    • 2. Obrzędy zimowe (od Adwentu do M.B. Gromnicznej)
    • 3. Obrzędy wiosenne (od postu do Lanego Poniedziałku)

    Lekcje muzealne na specjalne zamówienie:

    • 1. Historia i kultura Romów
    • 2. Andrzejki – zwyczaje i wróżby
    • 3. Rzemiosło ludowe w regionie tarnowskim
    • 4. Opowieść o chlebie
    • 5. Czas odejścia – zaduszki, śmierć w kulturze

    Zajęcia warsztatowe:

    • 1. Plastyka bożonarodzeniowa – ozdoby choinkowe ze słomy, bibuły i „światy” z opłatka.
    • 2. Plastyka wielkanocna – palmy wielkanocne i pokaz techniki batikowej zdobienia pisanek.
    • 3. Testy edukacyjne – zajęcia utrwalające wiedzę etnograficzną poprzez zabawę min. rozwiązywanie krzyżówek, wykreślanie, malowanie; przewidziane są również drobne upominki etnograficzne dla uczestników.

  • Zwierzęta

    W muzeum są koty.

  • Pamiątki

    W muzeum znajduje się sklepik, w którym można się zaopatrzyć w fachową literaturę dotyczącą Romów w Polsce (i nie tylko) oraz drobne upominki.

  • Sesje zdjęciowe

    brak danych

  • Posiłek regionalny

    brak danych

  • Atrakcje dla dzieci

    brak danych

  • Atrakcje w okolicy

    Będąc w Tarnowie warto odwiedzić pozostałe oddziały Muzeum Okręgowego.

    Zbiorczy bilet kosztuje zaledwie 8 złotych (a ulgowy 4 złote). Placówki te znajdują się w odległości 15-minutowego spaceru. Więcej informacji o pozostałych placówkach na: www.muzeum.tarnow.pl

4. Imprezy

  • "Rytmy roku" - etnograficzna rejestracja obyczaju ludowego w skład której wchodzą styczniowy „Tarnowski karnawał'' (nawiązanie do karnawału ludowego), ,,Malowane kamienice'' (promocja ludowego wzornictwa naściennego z okolic Zalipia), wrześniowy "Chleb Ziemi Tarnowskiej" (łączy tradycje żniwne).
  • "Cygańskie lato" - majowa impreza przy ognisku przypominająca okres taborowej wędrówki Cyganów. Co roku jest inauguracją plenerowej ekspozycji.
  • "Tabor Pamięci Romów" – to odbywająca się w sierpniu kilkudniowa wędrówka wozami taborowymi po drogach województwa tarnowskiego (z Tarnowa do Szczurowej). Podczas Taboru odwiedzane są miejsca związane z z wojenną martyrologią Cyganów (tzw. Porrajmos)
  • "Cygańska Jesień" – październikowa impreza plenerowa kończąca sezon cygański.
  • Dni Pamięci Żydów Galicyjskich „Galicjaner Sztetl” - cykliczna impreza odbywająca się w czerwcu upamiętniająca Żydów z Tarnowa i Bobowej

5. Dojazd

  • Własnym samochodem

    Do Tarnowa dojedziemy drogą krajową E-40 z Krakowa do Rzeszowa oraz z północy drogą numer 73. Muzeum znajduje się w centrum miasta przy ulicy Krakowskiej. W centrum miasta znajdują się drogowskazy kierujące do muzeum.

  • Pociągiem

    Do Tarnowa najszybciej dojedziemy pociągiem z Krakowa. Wszystkie pociągi jadące z północy (zarówno pośpieszne jak i ekspresy) jadą przez Kraków. Z Warszawy jest tylko jedno bezpośrednie połączenie, ale nawet z przesiadkami podróż może trwać zaledwie 4 godziny i 20 minut. Warto to sprawdzić. Z Krakowa pociągi odjeżdżają co godzinę. Podróż trwa od 60 do 100 minut w zależności od typu pociągu. Najlepiej wybrać pociąg InterRegio, które wyjeżdżają z Krakowa o 8:34, 12:06, 14:04 i 17:25, a bilety kosztują zaledwie 14 złotych.

    Z dworca kolejowego do muzeum jest około półtora kilometra. Ulicą Dworcową dochodzimy do ulicy Krakowskiej, w którą skręcamy w prawo, a następnie cały czas prosto, aż dochodzimy do muzeum (przy skrzyżowaniu z ulicą Urszulańską)

  • PKSem

    Także z Dworca autobusowego nie trudno dotrzeć do Muzeum Etnograficznego, bowiem dworzec mieści się przy skrzyżowaniu ulicy Dworcowej z ulicą Krakowską. Stamtąd do muzeum jest około kilometra. Cały czas prosto ulica Krakowską.www.pkstarnow.pl

  • Komunikacją miejską

    Do ulicy Krakowskiej (przystanek Plac Kościuszki) dojedziemy m.in. autobusem nr 24. Bilet jednorazowy kosztuje 2,70 złotych. Rozkład jazdy znajduje się na stronie www.zkm.tarnow.pl. Z Placu Kościuszki mamy do Muzeum Etnograficznego około 300 metrów.

6. Baza noclegowa

    tarnow.naszemiasto.pl/noclegi/

    www.it.tarnow.pl/noclegi/hotele/tarnow.php

  • Agroturystyka

    • Adresy agroturystyczne w okolicy Tarnowa znajdują się na stronie internetowej:

      www.agroturystyka.wrotamalopolski.pl

    • A.K.M. - Agro Katarzyna Kokoszka

      Tarnów, Brandstaettera 6 m. 28

      telefon: 014 6265023

  • Schronisko

    • Szkolne Schronisko Młodzieżowe

      Tarnów, ul. Konarskiego 17

      tel. (0-14) 621 69 16

    • Dom Wycieczkowy "Pod Murami"

      Tarnów, ul. Żydowska 16

      tel. (0-14) 621 62 29

  • Pola namiotowe

    Ciszek Andrzej Kemping

    Tarnów, ul. Piłsudskiego 28a

    tel. (0-14) 621 51 24

  • Hotele, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe

    • Hotel Tarnovia

      Tarnów, ul. Kościuszki 10

      tel. (0-14) 621 26 71

    • Hotel Polonia

      Tarnów, ul. Wałowa 21

      tel. (0-14) 621 33 36

    • MCDN ODN- Dom Nauczyciela

      Tarnów, ul. Słowackiego 7

      tel. (0-14) 622 07 38

    • Willa Krzyska

      Tarnów, ul. Krzyska 52B

      tel. (0-14) 620 11 34

  • Sale konferencyjne

    brak danych

7. Działalność naukowo-badawcza

Muzeum prowadzi działalność badawczą m.in. w zakresie romologii, czyli nauki o Romach. Pracownicy są autorami licznych publikacji i często występują na różnego typu konferencjach. Muzeum współpracuje z różnymi organizacjami pozarządowymi.

8. Informacje dodatkowe

skanseny.net





Więcej zdjęć

 

Pomóż rozwijać etnografię w internecie.

WESPRZYJ NAS