Skanseny
 

Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa w Szymbarku

Filia Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach

W małopolskim Szymbarku (w przeciwieństwie do kaszubskiego) znajduje się prawdziwe muzeum na wolnym powietrzu: kurna chata, kuźnia, dworek i renesansowy kasztel. A wszystko wśród wzniesień pogórzańskich nad rzeką Ropą. Jeśli chcecie dowiedzieć się, czym był kasztel i jakie są różnice pomiędzy Pogórzanami i Łemkami, koniecznie zajrzyjcie do Szymbarku.

Czy ktoś słyszał o Państwie Ropskim? To żaden wymysł ani dowcip! „Dominium Ropea” czyli Państwo Ropskie naprawdę istniało. W XV wieku Jan Gładysz herbu Gryf, w uznaniu zasług rycerskich swojego ojca – Pawła Gładysza, został zobowiązany do zakładania wsi i miast. Założył Ropę, Zdynię, Hańczową i Wysową. Zasłużony dla rozwoju osadnictwa polskiego i wołoskiego  stworzył „Dominium Ropae”. Jego synowie: Mikołaj, Paweł i Piotr Gładyszowie za siedzibę rodu obrali Szymbark, gdzie zainicjowali budowę rodzinnego dworu obronnego zwanego kasztelem. „Dominium” Gładyszów przetrwało do XVII wieku, kiedy to Szymbark przeszedł w ręce Strońskich a następnie Siedleckich i Bronikowskich. W 1802 roku ksiądz Jan Bochniewicz, kolejny właściciel szymbarskich dóbr, podzielił w testamencie swój majątek na cztery schedy. Dlatego w Szymbarku były w XIX wieku aż cztery dworki, z których trzy istnieją do dziś. A są to:  dworek na Łęgach, dworek „Folwark” i przeniesiony z Gorlic dworek mieszczański, który zastąpił dworek przy kasztelu. Dziś mieści się tam siedziba Ośrodka Budownictwa Ludowego. Ostatni dworek –  „Bystrzyca” już nie istnieje. O tej niezwykłej historii świadczą też nazwy poszczególnych części długiej na kilka kilometrów wsi Szymbark, które odnoszą się do dawnych dóbr dworskich.

W kwietniu 2008 roku, w Gorlicach powstało Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów, którego zadaniem jest ochrona spuścizny po tych dwóch małopolskich rodach. Pod jego opieką znalazły się: cerkiew greckokatolicka w Bartnem, a także Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku – muzeum na wolnym powietrzu prezentujące kulturę Pogórzan.

Ośrodek Budownictwa Ludowego powstał jednak znacznie wcześniej. W latach 70. Sądecki Park Etnograficzny, będący częścią Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, stworzył placówkę zamiejscową właśnie w Szymbarku.

Inicjatywa powstania placówki pojawiła się już na początku lat 60. XX wieku. Jej autorem był  Jerzy Tur – ówczesny Wojewódzki Konserwator Zabytków w Rzeszowie. Inne zasłużone dla szymbarskiego muzeum osoby to Wandę Kłapkowską z Wydziału Kultury Prezydium Rady Narodowej w Gorlicach,  Weronika Homa, Powiatowy Konserwator Zabytków w Gorlicach oraz autorzy plany lokalizacji poszczególnych zabudowań -  dr Ryszard Brykowski i inż. arch. Wojciech Jankowski.   Konsultantem merytorycznym i jednocześnie dobrym duchem muzeum został profesor Roman Reinfuss, który pragnął stworzyć instytucję prezentującą kulturę pogórzańską w całym jej bogactwie i oryginalności. Pogórzanie bowiem, to już nie Krakowiacy Wschodni, ale jeszcze nie Łemkowie. Ich kultura przez długi czas była niedoceniana, ponieważ żyli pomiędzy dwoma wyjątkowo barwnymi i ciekawymi grupami sąsiadów. Tymczasem, jest ona doskonałym przykładem kultury pogranicza. Pogórzanie gorliccy, bo o nich dokładnie tu mowa, noszą charakterystyczne dla terenów nizinnych czapki magierki i białe koszule męskie  tzw. płótnianki, a także typowe dla mieszkańców gór sukienne spodnie i kierpce. Pogórzański strój męski łatwo poznać po charakterystycznej kurcie – tzw. cuwie, przez Łemków nazywanej czuchą. Łemkowska czucha miała na plecach frędzle i trzy białe poprzeczne pasy. Pogórzańska natomiast była gładka.

Inne różnice pomiędzy Pogórzanami i Łemkami zauważalne są w architekturze. U Pogórzan stodoła i obora były budowane (stawiane) oddzielnie od części mieszkalnej. U Łemków wszystko było pod jednym dachem, a zwierzęta trzymano w specjalnej zagrodzie, mieszczącej się w izbie kuchennej. U Pogórzan częściej  kryto dachy strzechą, a nie gontem, jak miało to miejsce u Łemków.

Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku (OBL) prezentuje różne elementy kultury pogórzańskiej. Na obszarze 2,71 ha znajduje się przeniesiony z okolic Gorlic dworek mieszczański (mieszczący zaplecze OBL i ekspozycję muzealną poświęcona tradycji dworkowej), renesansowy kasztel (w remoncie) oraz park etnograficzny – skansen. W parku znajduje się obecnie 14 obiektów, w tym: cztery chałupy (z Gródka, Moszczenicy, Siar, Szymbarku), trzy budynki gospodarcze – obora i stodoła ze Stróżnej oraz wolno stojąca stodoła plebańska z Zagórzan, a także olejarnia z Gródka, kuźnia z Turzy, dwa wiatraki (z Krygu, Ropy), przykłady małej architektury wiejskiej – ule i kapliczki.

Szczególnie ciekawe są dwie chałupy mieszkalne –  z Siar i z Moszczenicy. Pierwsza to chałupa biedniacka, będąca własnością ubogiego tkacza. Chałupa jest kurna, czyli nie posiada komina. W takiej chacie, dym z paleniska unosił się w izbie, przedostawał na strych, a stamtąd ulatywał przez szczeliny lub zrobione otwory pod kalenicą na zewnątrz. Na pobielanych ścianach, także dzisiaj, widać wyraźnie wysokość na jakiej utrzymywał się dym. Od tego miejsca w górę ściany są bowiem usmolone. Z kolei, chałupa z Moszczenicy miała bogatszego właściciela, którego stać było na położenie podłogi (w biedniackich domach było tylko klepisko), ale także jest to chałupa kurna, czy raczej półkurna. Dym z paleniska unosił się do powały (sufitu), gdzie przez specjalny otwór zwany woźnicą, do którego nie dochodził ogień, wyciągany był na strych, a następnie dymnikami (specjalnymi otworami w dachu lub pod kalenicą) wydostawał się na zewnątrz.

Obejrzenie wnętrza oraz zgromadzonego w nich wyposażenia pozwala na porównanie statusu mieszkańców wsi: średniozamożnego chłopa, właściciela kilku morgów ziemi i kilku sztuk bydła z biednym chłopem utrzymującym się dzięki tkactwu i krowie trzymanej w chałupie.

Tym, na co jeszcze warto zwrócić uwagę będąc w Szymbarku, jest dwór obronny (kasztel) z XVI wieku. Jest on przykładem polskiej architektury renesansowej. Usytuowany na skarpie nad rzeką Ropą kasztel pełnił funkcję zarówno obronną jak i mieszkalną. Kasztel posiada dwie piwnice o sklepieniach kolebkowych. Wewnątrz dworu na parterze są sień i dwie izby, a na piętrze – sala reprezentacyjna, sala mniejsza i cztery małe izdebki mieszczące się w alkierzach, które mogły także pełnić funkcję baszt obronnych. Niestety, na dzień dzisiejszy kasztel nie jest udostępniony dla zwiedzających ponieważ prowadzone są w nim prace remontowe. Za kilka lat (zgodnie z planami) będzie pełnił funkcje muzealno-edukacyjne, gastronomiczne i noclegowe dla turystów, poznających uroki Pogórza Gorlickiego.

Obiektem, który znajduje się pod opieką OBL i wchodzi w skład Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach jest cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana w niedalekim Bartnem. Urzeka ona swoja bryłą architektoniczną, charakterystyczną dla cerkwi łemkowskich oraz wnętrzem z barokowym ikonostasem.

W październiku 2009 roku z kolei, placówką Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów został jeszcze jeden (obok cerkwi z Bartnego) obiekt in situ (tzn. w miejscu, nie przenoszony). Jest to zagroda maziarska, znajdująca się w Łosiu (w miejscowości Łosie) – łemkowskiej wsi, której mieszkańcy, dzięki handlowi naftą i dziegciem, byli bogaci, mieli duże domy i rozbudowane destylarnie.

Zwiedzając Sądecczyznę i Beskidy, warto odwiedzić Szymbark i jego Ośrodek Budownictwa Ludowego -  mimo że małe to jednak prawdziwe muzeum na wolnym powietrzu. Tutaj, w przeciwieństwie do kaszubskiego Szymbarku i tamtejszej wystawy, prezentowane są zabytki drewnianej architektury, a OBL chroni i promuje polskie dziedzictwo kulturowe.

Anna Czyżewska

Informacje praktyczne

1. Adres fizyczny, adres mailowy

    38-311 Szymbark
    tel. 018 351 31 14 www.gorlice.art.pl

    mail: brak danych
  • Dane kontaktowe

    brak danych

2. Dostępność

  • Godziny otwarcia

    • Sezon letni: maj – wrzesień

      wtorek - piątek 9.00 – 17.00

      sobota, niedziela 9.00 – 18.00

      poniedziałki muzeum nieczynne

    • Sezon zimowy: październik – kwiecień

      poniedziałek - piątek 9.00 – 15.00

      sobota, niedziela – nieczynne

  • Ceny biletów

    • bilet normalny z przewodnikiem – 7,00 zł
    • bilet ulgowy z przewodnikiem – 4,00 zł
    • bilet bez przewodnika – 4,00 zł
    • biletu ulgowy wstępu bez przewodnika – 2,00 zł
    • wstęp bezpłatny obowiązuje w czwartki

    inne opłaty

    • za fotografowanie obiektów – 5,00 zł
    • za filmowanie obiektów - 10,00 zł
    • za udostępnianie obiektów do sesji zdjęciowej lub filmowej (śluby) – 50,00 zł

  • Uwagi o dostępności

    Muzeum jest nieprzystosowane do wizyt osób poruszających się na wózkach. Osoby o kulach mogą mieć problem z dotarciem do dwóch obiektów znajdujących się poniżej skarpy, na której położone jest muzeum.

3. Oferta kulturalno-rozrywkowa

  • Lekcje muzealne

    Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku organizuje lekcje muzealne.

    Tematyka:

    • „Życie na wsi 100 lat temu”
    • „W warsztacie wiejskiego rzemieślnika”
    • „Architektura renesansu na przykładzie dworu obronnego w Szymbarku”
    • „W kręgu tradycji dworkowej”

    Terminy prosi się uzgadniać w OBL Szymbark tel. 0-18 35-13-114 na tydzień przed planowanym terminem lekcji.

  • Zwierzęta

    brak danych

  • Pamiątki

    brak danych

  • Sesje zdjęciowe

    Muzeum udostępnia swoją przestrzeń na sesje fotograficzne, w tym sesje ślubne. Cena udostępnienia obiektów to 50,00 zł. W celu omówienia szczegółów należy kontaktować się telefonicznie 0-18 35-13-114.

  • Posiłek regionalny

    brak danych

  • Atrakcje dla dzieci

    brak danych

  • Atrakcje w okolicy

    Będąc w muzeum, warto zobaczyć znajdujący się tuż obok renesansowy kasztel (obecnie w remoncie, wkrótce oddany będzie zwiedzającym) należący do Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach.

    Inne atrakcje w okolicy znajdziemy na stronie:www.grodek.za.pl

4. Imprezy

W czerwcu 2009 po raz pierwszy zorganizowano imprezę plenerowa „Pogórzańskie Wesele”. Impreza ma być w przyszłości kontynuowana.

5. Dojazd

  • Własnym samochodem

    Dojazd do Szymbarku samochodem nie jest trudny. Szymbark leży przy historycznej Drodze Karpackiej – obecnie droga krajowa nr.28 (przebiega przez Wadowice, Maków Podhalański, Jordanów, Mszanę Dolną, Limanową, Nowy Sącz, Grybów, Gorlice, Biecz, Jasło, Krosno i Sanok) pomiędzy Grybowem a Gorlicami, a dokładnie między Ropą i Ropicą Polską.

    Najszybciej do Szymbarku można dojechać, jadąc trasą z Warszawa przez Radom do Kielce (droga nr 7) następnie drogą nr 73 do Tarnowa - skąd do Zborowic (droga nr 977) i do Gorlice (droga nr 981) a następnie do Szymbarku drogą nr 28. Całość trasy około 370 km – 6 godz.

  • Pociągiem

    Do Szymbarku można dojechać pociągiem do stacji kolejowej Stróże, skąd pieszo, szlakiem zielonym do Szymbarku (ok. 4 godz.) lub Grybów – a następnie autobusem, rowerem lub pieszo do Szymbarku – 11 km. Do Szymbarku można również dojechać: pociągiem do stacji Zagórzany, skąd autobusem, taksówką lub pieszo do Szymbarku. Najwygodniej jest jednak jechać pociągiem do Krakowa ub Nowego Sącza, a następnie autobusem do Gorlic. Wysiadamy w Szymbarku przy kościele. Warto zapytać kierowcę o miejsce, by go nie przeoczyć. Informacje o autobusach jeżdżących do Szymbarku znajdują się na stronie: www.busy.sadeckie.pl

  • PKSem

    brak danych

  • Prywatnymi busami

    Wymienionymi drogami kursują także lokalne i dalekobieżne autobusy PKS oraz przewoźników prywatnych. Koleją dalekobieżną dojeżdżamy do stacji Stróże lub Gorlice-Zagórzany, skąd zabiorą nas lokalne busy, regularnie kursujące na trasie Gorlice Nowy Sącz

6. Baza noclegowa

  • Agroturystyka

  • Schronisko

    Schronisko Młodzieżowe w Gorlicach

    ul. Ks. Wyszyńskiego 16

    38-300 Gorlice

    0 18 353 57 46

  • Pola namiotowe

    Pole namiotowe w Grybowie

    ul. Grottgera

    33-330 Grybów

    tel: 018 4450140, 018 4450440

  • Hotele, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe

    • Ośrodek Wypoczynkowym Danuty Pytel

      38-311 Szymbark 430

      tel.: 0–18-3-513-193

    • Pensjonat Perełka

      38-311 Szymbark

      tel. 0-18-351-30-11

    • Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów  świadczy usługi w zakresie wynajmu pokoi gościnnych. Są to trzy dwuosobowe pomieszczenia oraz jedno trzyosobowe na poddaszu budynku posiadające oddzielne łazienki, telefony, telewizję satelitarną. Ogółem dysponujemy 9 łóżkami (z możliwością dostawek). Na dziedzińcu Dworu dostępny jest całodobowy parking strzeżony. Cena jednego pokoju dwuosobowego z podatkiem VAT wynosi 80 zł, trzyosobowego 100 zł. Istnieje możliwość rezerwacji przez internet.

      Kontakt na:www.gorlice.art.pl

  • Sale konferencyjne

    brak danych

7. Działalność naukowo-badawcza

Muzeum posiada zbiory obejmujące elementy kultury materialnej, duchowej i społecznej mieszkańców Pogórza Gorlickiego, w tym obiekty architektury murowanej i drewnianej oraz budownictwa ludowego Łemków i Pogórzan. Muzeum posiada także bogaty księgozbiór dotyczący regionu.

8. Informacje dodatkowe

  • Ciekawe linki http://www.gorlice.art.pl/index.php?option=com_weblinks&view=category&id=42%3Astrony-ziemi-gorlickiej&Itemid=8

    Cerkiew w Bartnem – filia Ośrodka Budownictwa Ludowego w Szymbarku

    Cerkiew to obiekt in situ udostępniany zwiedzającym bez ustalonych stałych godzin i dni, po wcześniejszym zgłoszeniu u pana Emila Kani, zamieszkałego w pobliżu cerkwi (Bartne 25) tel. 018 351 84 56.

    Aby dotrzeć do Bartnego, należy dojechać do Gorlic, a następnie skierować się na południe, w stronę Sękowej i Ropicy Polskiej. Tam trzeba skręcić na Bodaki i dojechać do Bartnego. Odległość z Szymbarku do Bartnego to około 40 kilometrów.

    Zagroda Maziarska w Łosiu. Od września 2009 funkcjonuje także zagroda maziarska we wsi Łosie. Informacje o możliwości zwiedzania są dostępne w Ośrodku Budownictwa Ludowego w Szymbarku. Odległośc Szymbarku do Łosia to około 10 kilometrów.

skanseny.net





Więcej zdjęć

 

Pomóż rozwijać etnografię w internecie.

WESPRZYJ NAS